Codice Pelavicino Edizione Digitale Edizione critica di: Enrica Salvatori Edilio Riccardini Franco Bonatti Laura Balletto Codifica di: Alessio Miaschi Chiara Alzetta Revisione alla codifica di: Roberto Rosselli Del Turco Enrica Salvatori Università di Pisa Pisa Da definire

Il progetto è realizzato per la libera consultazione. Tutti i contenuti sono riproducibili a patto che se ne indichi la fonte.

Sarzana Archivio del Capitolo della cattedrale Codice Pelavicino Latino Il codice si compone di 426 cc. numerate e 20 cc. non numerate; contiene diversi testi tra cui il Liber Iurium della Chiesa di Luni. Principale responsabile della sua redazione fu il vescovo di Luni Enrico da Fucecchio, che salì al soglio episcopale nel 1273 e vi rimase fino al 1289. Al fine di salvaguardare i beni e i diritti della Chiesa di Luni, il vescovo Enrico riorganizzò infatti gli uffici della curia, fece compilare un inventario generale dell’archivio ecclesiastico e attivò uno scrittorio nel quale lavorarono diversi amanuensi, da cui uscì appunto buona parte del codice. Il nome di Codice Pelavicino deriva da una piccola parte del codice stesso, il cosìddetto Liber Magister, cioè il libro dei redditi e dei proventi della Chiesa di Luni, che è riportato nel codice nella copia tardoduecentesca, ma che originariamente venne compilato al tempo di Uberto Pelavicino, vicario in Lunigiana dell’imperatore Federico II nel quarto decennio del secolo XIII. Il nome tuttavia si impose presto nell’uso per indicare l’intero codice, compreso il Liber Iurium, come testimonia un documento del 1487 trascritto nello stesso manoscritto.

Il volume è rilegato in pelle con piatti in legno (360 * 255 * 5mm); il fondello presenta cinque nervature; la chiusura è data da una correggia con fibbia in metallo. La guardia anteriore è formata da due fogli di carta relativi al restauro del 1984, operato presso l’Istituto centrale per la patologia del libro “Alfonso Gallo” di Roma (ACS Corrispondenza 1982-1987, n.6). Seguono 5 fogli di carta (10 cc.) con una fine vergellatura e filigrana a mezzaluna databile alla seconda metà XVI-inizio XVII secolo. La risguardia è di un foglio di carta di epoca recente incollato sulla coperta.

La guardia posteriore è formata da due fogli di carta recente e la risguardia da un foglio di carta recente incollato alla coperta. Precedono tre fogli di carta identici a quelli della guardia anteriore (6 cc.) recanti la medesima filigrana, preceduti da un foglio irregolare di pergamena con un crittogramma del secolo XVI numerato a matita 426. I fogli cartacei del XVI-XVII secolo misurano 475 * 335 mm.

Il codice conta 37 fascicoli. Molti fascicoli sono numerati con numeri romani sia cardinali che ordinali.

Il 1° fascicolo è privo di indicazioni che ne stabiliscano la posizione nel codice; il 2° non presenta indicazioni, ma originariamente possedeva probabilmente la numerazione I(us) scomparsa in seguito alla rifilatura; il 3° e il 4° presentano nel margine inferiore, nel verso dell’ultima carta, II(us) e III(us) in inchiosto nero; il 5° fascicolo non presenta indicazioni, ma possedeva probabilmente la numerazione IIII(us), scomparsa in seguito alla rifilatura.

La numerazione dei 6° al 20° è in inchiostro rosso, a cui segue dal 21 in poi una numerazione in inchiostro nero. Il 21° fascicolo (XVI) presenta una nota, probabilmente della medesima mano che ha numerato i fascicoli del liber iurium, in cui si avverte di una lacuna: hic deficiunt quatuor quinterni (in realtà sesterni) qui perpere ablati fuerunt. A questo una mano più tarda ha aggiunto: in quibus continebantur instrumenta n(umer)o 58 ut colligitur ex rubrica precedente 158 et seguente 217, utcumque cartarum sive foliorum series continuato numero currat. Vide retro carta 201 a t(ergo) in margine. Vide etiam ante carta 401 postposita quedam instrumenta. Effettivamente si registra un salto nella numerazione interna dei documenti del liber da CLVIIII a CCXVII. La numerazione del fascicolo seguente (il 22°) non è visibile così come quella successiva (23°). Dato tuttavia che la numerazione dei documenti presenti all’inizio del fascicolo 22° prosegue senza salti e che il fascicolo 24° presenta il numero XXIII, se ne deduce che i fascicoli 22° e 23° recassero originariamente la numerazione XXI e XXII. La lacuna riguarda quindi i fascicoli un tempo contrassegnati dai numeri XVII – XX. Il 35° fascicolo non è numerato e reca in calce la chiusura del liber iurium con la sottoscrizione di maestro Egidio. Seguono i tre fogli centrali (6 cc.) di uno dei fascicoli mancanti, quasi certamente il XVII della primitiva redazione. Segue l’ultimo fascicolo (il 37°) composto di 6 fogli (11 carte di cui la prima mancante) e contenente una altra versione del liber magister.

Le carte dei fascicoli dal 1° al 36° misurano 345 * 245 mm, ma presentano mozzature e rifilature; il 37° fascicolo ha dimensioni maggiori 345 * 255 mm, ritagliato irregolarmente nel margine inferiore.

I fogli di pergamena sono collocati dorso contro dorso e interno contro interno.

Il codice non è un volume unitario, ma risulta composto di 4 parti, che in origine formavano unità distinte e che sono state rilegate insieme in età moderna:

La 1a parte (cc. 1r-8v), su supporto pergamenaceo, è composta da un Indice e da una Memoria, in pratica l’inventario dell’archivio vescovile lunense così come si presentava all’epoca del vescovo Enrico da Fucecchio (fine XIII secolo). Numerata in cifre romane da I a VIII. Copre interamente il primo fascicolo.

La 2a parte (cc. 9r-56v), su supporto pergamenaceo, è costituito in parte dal cosiddetto Liber Magister, cioè un lungo elenco ricognitivo di beni, diritti, censi in denaro o in natura spettanti al vescovo di Luni e in parte da altri documenti che sono in corso di studio. Questa parte è numerata in crifre romane a partire da I; la numerazione continua poi nella 3a parte senza soluzione di continuità da I a CCCCVI. Copre interamente i fascicoli 2-5. Nella parte finale del fascicolo 5, le ultime 3 cc. contengono ta trascrizione di un documento del secolo XV (il n. 26, del 1487 agosto 9 e 30), il più recente dell’intero codice.

La 3a parte (cc. 57r-414v.), su supporto pergamenaceo, è la più consistente ed è costituita dal Liber Iurium, dove sono trascritti 510 documenti di natura pubblica o privata che al compilatore parvero importanti come prova della legittimità dei diritti feudali e dei possessi patrimoniali della Chiesa lunense. Una numerazione progressiva, in cifre romane, contrassegna i documenti nel margine esterno ed è dovuta, molto probabilmente, allo scriba che compilò l’indice della 1a parte.

La 4a ed ultima parte (cc.415r.-425v.) su supporto cartaceo, è costituita da una seconda e più tarda redazione del Liber Magister, databile alla fine del XIV secolo in base alla scrittura. Le carte non sono state numerate.

Nel manoscritto sono riconoscibili diversi scrittori. Si elencano qui i principali fino ad ora (ottobre 2015) riconosciuti. L’elenco definitivo verrà pubblicato al termine del lavoro di trascrizione ed edizione critica.

(1) Un amanuense di cui ignoriamo il nome ha iniziato a scrivere il 12 dicembre 1287 e ha redatto i primi 22 documenti del Liber Iurium (nn. 27-48, cc. 57r.-70r)., dopodiché il lavoro fu interrotto; la scrittura di questo primo amanuense è riconducibile al tipo della rotunda italiana, avvicinabile alla littera bononiensis, propria dei manoscritti universitari bolognesi, ma diffusa anche in molti altri centri italiani; è più tondeggiante, la caratteristica del tratto spezzato, tipica della gotica, è poco avvertibile, mentre le lettere sono più addossate l’una all’altra. Le principali differenze rispetto alla scrittura n° 2 (di magister Egidio) sono così riassumibili:

la g rotonda, assomigliante ad un 8, l’occhiello inferiore è rotondo anziché schiacciato a formare un triangolo; la p con il significato di per reca il taglio orizzontale alla base e non a metà dell’asta; il segno tachigrafico per et è sempre a forma di 7, ma non reca il taglio orizzontale; non compare mai il segno a forma di 9 con significato di cum/con; le i non presentano apici; la y è priva di puntino al centro della biforcazione; accanto alla d onciale, con asta abbattuta e quasi orizzontale, lo scriba adopera sovente la d diritta pressoché assente in Egidio.

Ignoriamo i motivi per cui questo amanuense abbia interrotto il lavoro di trascrizione poco tempo dopo averlo intrapreso. Dovette comunque trattarsi di un’interruzione brusca, imputabile a cause di forza maggiore, perché non ebbe neppure tempo e modo di apporre la propria sottoscrizione che valesse come autentica globale dei documenti trascritti sino a quel momento.

(2) Il secondo amanuense era di origine e cultura francese, il magister Egidio di Bligny sur Ouche, nella diocesi di Autun (Borgogna). Ne conosciamo il nome grazie alla sottoscrizione che egli appose a chiusura del suo lavoro durato dalla fine del 1288 alla fine del 1289 (doc n. 531, c. 408v.) e al termine del Liber Magister (c. 48r.). A maestro Egidio si deve quindi la parte più consistente del Liber Iurium e la copia del Liber Magister. La sua scrittura appartiene al tipo delle littere scholasticae elaborate in ambiente universitario.

Tra le caratteristiche salienti della grafia di magister Egidio meritano di essere segnalate:

il largo, per non dire larghissimo, ricorso alle abbreviazioni, sia per troncamento sia per contrazione; la d è quasi sempre di tipo onciale con l’asta ripiegata, talvolta con un trattino finale che gira verso destra; la g presenta l’occhiello inferiore schiacciato a formare una sorta di triangolo; la m e la n a fine di parola presentano l’asta terminale cosiddetta “a proboscide”; l’asta finale della h si prolunga sotto il rigo con uno svolazzo a sinistra; la l, la b, la h iniziano con un tratto complementare a sinistra assai pronunciato; la i è segnalata dalla presenza di segni diacritici per differenziarla dalle aste di m e di n, altrimenti non distinguibili; la y presenta un puntino al centro della biforcazione; le aste delle lettere maiuscole raddoppiate; frequenti nessi tra le lettere di forma rotonda (de, po); uso pressoché costante del segno tachigrafico di et, che si presenta nella tipica forma a 7 con l’asta discendente tagliata a metà altezza da un breve tratto orizzontale; uso costante del segno tachigrafico a forma di 9 con il significato di cum / con.

Via via che il copista procede con il suo lavoro lo specchio scrittorio della pagina si dilata e si riduce lo spazio interlineare, aumenta il numero di righe per ogni carta; viene meno l’uso dell’inchiostro rosso a scopo ornamentale sino a scomparire nella seconda metà del codice, così come diminuisce la cura del riprodurre i signa tabellionis dei notai che avevano a suo tempo autenticato la copia trascritta.

Come detto, sempre alla mano sicura di Egidio da Bligny si deve l’intero Liber magister, la cui redazione, sebbene non databile con esattezza, dovette seguire a breve distanza di tempo – quasi una sorta di logico complemento – la compilazione del Liber Iurium. Qui, in verità, la scrittura appare più ariosa e meno compressa lateralmente, il ductus palesa la tendenza ad una maggiore rotondità. Tuttavia grafismi come la g acuta, il segno tachigrafico per et, la l con trattino iniziale verso sinistra, la y con puntino centrale, non lasciano spazio a dubbi circa l’identità dello scriba.

(3) L’indice del Liber Iurium (cc. 1r.-5r.) e la Memoria cartarum Lunensis curie (cc. 5v.-8v.) sono invece riconducibili alla fatica di un terzo scriba, di cui purtroppo ignoriamo il nome. Egli utilizza una minuscola di tipo italiano, piuttosto accurata, dal ductus regolare e con un accentuato contrasto di chiaroscuro. Tra le particolarità grafiche più significative spiccano:

la g con occhiello inferiore non chiuso; la s sigmatica; la v acuta, anzi acutissima, ad inizio di parola; le aste in evidenza rispetto al corpo della scrittura (il che non avviene né in Egidio né per l’anonimo scriba che ha copiato i primi 22 documenti del Liber Iurium).

(4) Una quarta mano ha vergato una seconda e più tarda versione del Liber Magister (cc.415r.-425v.). Siamo qui di fronte ad una scrittura notarile tendente al corsivo, di corpo più minuto, ricca di svolazzi, distribuita su due o tre colonne, databile forse ai decenni finali del XIV secolo.

(5) Una quinta mano, anch’essa tarda, ha trascritto un documento del 1297 dopo la chiusura del Liber Magister fatta da maestro Egidio, utilizzando le carte rimaste bianche del fascicolo 5 (doc. n. 25 cc. 49r-54r.).

(6) Una sesta mano, della fine del secolo XV, ha infine trascritto il documento n. 26 del 1487, contenente l’autenticazione del codice (cc. 54v-56v, n. 26), sempre nelle pagine finali del fascicolo 5.

Sono presenti le riproduzioni dei timbri notarili a volte con scopi decorativi. Alcuni capilettera sono in rosso.

Si compone di 426 carte e contiene in copia documenti dall’anno 900 (diploma di Berengario re d’Italia a favore del vescovo lunense) fino al 1289.

La maggior parte del manoscritto risale alla seconda metà XIII secolo.

Le diverse parti in cui ora è composto il codice vennero assemblate in una prima rilegatura plausibilmente conservata nella sede del vescovo di Luni, ossia nel castrum Sarzane, attuale Sarzanello, prima del 1487.

Come ci informa un documento trascritto nello stesso codice (CP cc. 54v-56v, n. 26), a quell’epoca il vescovo di Luni risiedeva temporameamente a Pontremoli, presso la chiesa di S. Colombano, a causa della guerra di Sarzana, 49-52). Da qui il vescovo Tommaso aveva indirizzato una supplica a papa Innocenzo VIII affinché attribuisse ai documenti trascritti nel codice valore di prova nelle contestazioni giudiziarie. Dietro mandato papale il giureconsulto Tomaso Amadeo di Ferrara, in Modena, autenticò il liber, già detto all’epoca Pelavicinus, il 9 agosto 1487. In quest’atto il codice è detto composto di 408 carte, che iniziano con l’indice (attuale c. 1, fascicolo 1) e terminano con un documento del 1289 (attuale c. 408v., fascicolo 35): questo significa che già nel 1487 mancavano dal volume i fascicoli dal XVII al XX. In un momento successivo, non noto, furono recuperati alcuni fogli di un fascicolo perduto, quasi certamente il XVII (attuali cc. 409r-414v. del fascicolo 36) e quindi inseriti in una nuova rilegatura. In questa nuova composizione al codice vennero probabilmente aggiunte le carte perdute che ora formano il fascicolo 37 contenenti una redazione del Liber Magister differente da quella copiata da maestro Egidio.

A una terza rilegatura dovrebbero appartenere i fogli di carta della guardia anteriore e posteriore dotati di una filigrana databile a cavallo tra i secoli XVI e XVII.

From Codice PelavicinoFrom Codice Pelavicino Edward George Bulwer-Lytton, Baron Lytton of Knebworth M syndicus et procurator communium et universitatum de Marola et de Matrono 11850004X Abaelardus, Petrus Abälard, Peter Abaelard, Pierre Le Pallet bei Nantes Saint-Marcel bei Chalon-sur-Saône m Theologe Philosoph Abt von St. Gildas. 14003563X Abbiate, Luigi Abbiate, Louis m Cellist Komponist Monaco Monaco Monaco Paris St. Petersburg 1896: Paris, 3rue de la Néva; 1911–20: Konservatoriumslehrer in St. Petersburg; 1901: Celloschule in drei Abteilungen (Verlag Enoch & Cie, Paris, Anzeige: SmW 59 (1901), S. 64 (16.1.)). 118917382 Agricola, Johann Friedrich Olibrius, Flavius Anicius Olibrius, Flavius Anicius Dobitschen bei Altenburg Berlin m Komponist Publizist Musiker Leipzig Berlin People From CP Abraçalene de Barbazano M Abraciator quondam Armannini M Abraciatus de Ponzano M Acaritus M Acciliana F Accursetus quondam Vitalis de castro Sarzane M Acursus quondam Petri M syndicus et procurator communium et universitatum de Marola et de Matrono Accursus / Acursus filius Sermonuti M Acoltus quondam Bonavite de Trebiano M Actocani de Bibola M nobiles Actocaninus Actocaninus de Masio M Actocaninus quondam domini Parentis de Terrarossola M Adalasia quondam Lommannete F Adalgrinus F Adalbertinus M Adalbertinus quondam Bonaiuti de Puleca M Adalbertinus de Sarzana M Adiutus / Aiutus M Adiutus / Aiutus M presbiter, capellanus domini Guilielmi Adiutus / Aiutus de Lune M Adiutus / Aiutus M sacri palatii notarius attestato dal 1230 al 1260 Adiutus / Aiutus M presbiter Adiutus / Aiutus de valle Ylioli M presbiter Adiutus / Aiutus quondam Dominici M Adornellus domini Tranchedi comitis de Advocatis de Luca M iudex ordinarius, notarius attestato nel 1281 Adornetus de Balognano M Advocatus M Advocatus de Sarzana M Afflorata filia Belmese F Agnellus de Sarzana M calçolarius Agnesia uxor Gerardi F domina de Falcinello Agnesia uxor Guidonis F domina de Falcinello Agnesia filia quondam Iacopini, uxor Rollandi quondam Guilielmi de Valdonega F Aicardellus quondam Bosi M Aicardellus quondam Venture Brageri M Aicardinus M Aidans quondam Aimeline de Ponzanello M Aidans de Amelia M Aidans quondam Bottoni /quondam Botonis M Aidans quondam Gondeti de Ponzanello M consul de Ponzanello Aidans quondam Meliorati M Aidans quondam Pellini M syndicus et procurator communium et universitatum de Marola et de Matrono Aidans de Ponzanello M Aidans de castro Sarzane M Aidans de Serra M Aidelina F Aimelina / Aymelina F Aimelina / Aymelina quondam Bonfilioli F Aimelina / Aymelina de Castronovo F Aimellus M Aimericus M Aitantellus <filiius Aidantis de Ponzanello> M Aiutellus Bonaiuti M Alamannus de Malliola M Albanensis F Albercellus M Albergucius quondam Formenti de castro Sarzane M Albergus M Albergus de Fontenella M Albergus de Valdonica M Albertellus Albertellus de Pignoto M Albertinellus M Albertinellus de Berzola M Albertinellus frater Mauricii de la Cala M Albertinellus de Supravia M Albertinucius / Albertinutius M Albertinus M Albertinus M magister Albertinus quondam Bernardi M dominus de Falcinello Albertinus de Castronovo M Albertinus Ceolaschi M Albertinus quondam Compagni M Albertinus Cornachini M Albertinus quondam Gerardini Veroni de Soleria M Albertinus de Monte Franzo M Albertinus de Orbagnano M Albertinus de Piçolo M Albertinus de donna Rossa M Albertolda de Certiola M Albertonus M Albertonus quondam Guidonis M Albertosca filia quondam Petri olim domini Alberti F Albertus M Albertus M magister, canonicus Lunensis, presbiter, subdiaconus Albertus M consul Albertus M episcopus Lunensis Alberto, vescovo di Luni, di cui non esistono testimonianze dirette; viene detto successore di Gottifredo II (1129-1156) in un documento del 1181 e predecessore di Pietro (1178-1190) in un documento del 1212; viene poi citato in un documento del 1230. Il Podestà (PODESTÀ 1895, pp. 38-42) lo pone tra l'ultima attestazione di Gottifredo II (1156) e la prima di Andrea II (1160), ma quest'ultima indicazione non è certa in quanto il prelato vi è indicato dalla sola cifra iniziale. Albertus M magister Albertus M marchio Alberto/Adelberto, III marchese di questo nome della stirpe obertenga, figlio di Alberto/Adelberto II è attestato dal 1033 (CALLERI 1993 doc. 38, p. 66-67) al 1077 ( FALCO 1916 XXIV). Probabilmente già defunto nel 1080 ( FALCO 1916 XXVI). Albertus M notarius invictissimi Frederici imperatoris attestato dal 1180 al 1200 Albertus M presbiter Albertus filius Albini M Albertus de Amelia M Albertus quondam Barendini M Albertus Bellonis M Albertus quondam filio Benedicti M Albertus de Buiano M Albertus de Calvo M Albertus de Cruce M Albertus quondam Ferri de Lacala M Albertus de Formicoso M Albertus filio Frederici de Carraria M Albertus quondam Gandulphini / de Gandulfino M Albertus quondam Gerardi M nobilis, vicedominus episcopi Albertus filius Gerardi de Carraria M Albertus quondam domini Guidonis M Albertus quondam Guilielmini de Lune Albertus filius quondam domini Opiçoni marchionis Malaspine M Alberto marchese Malaspina, figlio di Opizzino capostipite dello Spino Fiorito, fratello di Bernabò e Isnardo; è attestato dal 1255 (ASFi DM, n. 155), nel 1257 (FERRETTO 1909, n. DCCCCLV) è ancora minorenne; già defunto nel 1281 (ASFi DM, n. 280). Albertus Malvicinus M vicarius Lunisiane pro communi Pisano Albertus dictus Mascardus de Trebiano M Albertus quondam Nobelini M Albertus quondam Parentini de castro Sarzane / de Balzano M Albertus quondam Parentis M Albertus quondam Passarini / de Passarino de Sarzana M Albertus de Rainerio M Albertus de Carraria filius quondam Rodulfini M Albertus qui dicor Ruffus, filius quondam Alberti marchionis M marchio Alberto Rufo, IV marchese di questo nome della stipe obertenga, figlio di Alberto III. Nel 1080 risulta sposato a Iolicta, figlia di Uberto conte di Parma (FALCO_1916, XXVI); è menzionato l’ultima volta da vivo nel 1084 (doc. 184. Forse morto già nel 1085 (BERNOLDUS, pp. 443–444), lo è certamente nel 1094 (FALCO_1916, XXXIII). Cfr.BROOK-PAVONI 1984 XXVI, 1. Albertus filius quondam Ubaldi de Parente M Albertus quondam Ubaldi de Valechia M Albertus de Valle M Albertus de Valle M Albertus de Valle Stephani M Albertus de Valporcara M Albizellus de Veçale M Albizi de Cazano M Alzadellus / Alçadellus quondam Araldi M operarius de curte Sarzane Alzadellus / Alçadellus de castro Sarzane M Alcarinus quondam Folcerii M Alcherius de Luca M notarius attestato in numerose autentiche non datate ma ascrivibili alla seconda metà del XIII secolo; probabilmente da identificare con il notaio Alcherius Pagani Alcherius Pagani M vicarius province Lunisiane, imperialis aule iudex et notarius attestato dal 1271 al 1272; probabilmente da identificare con il notaio Alcherius de Luca Aldebertinus M Aldebertinus quondam Aliardi M Aldebertinus quondam Armannini M Aldebertinus de Bonafide M Aldebertinus de Bursello M Aldebertus nepos Çanforni M Aldebrandetus /Aldeprandetus fiulius Aldeprandi vicedomini M Aldebrandetus / Aldeprandetus de Soleria filius Guidolini de Fossato M Aldebrandetus /Aldeprandetus de burgo Sarzane M Aldebrandinus / Aldeprandinus M vicedominus Aldebrandinus / Aldeprandinus de Castello Radaldo M forse figlio di domina Diamante, certo fratello dei figli di lei Aldebrandinus / Aldeprandinus quondam Catti de Trebiano / quondam Gatti M Aldebrandinus / Aldeprandinus <filius Iohannini quondam Aldeprandi de Rapugnana> M Aldebrandinus / Aldeprandinus Malanaca M Aldebrandinus / Aldeprandinus de Miselia M Aldebrandinus / Aldeprandinus de Oletto M Aldebrandinus / Aldeprandinus filius Symoneti notarii M notarius Attivo nel 1279 Aldebrandinus / Aldeprandinus Talliamelo M dominus, vicarius provincie Lunisiane Aldebrandinus / Aldeprandinus Veltri de Corvaria M Aldebrandus /Aldeprandus M vicedominus Aldebrandus / Aldeprandus filius quondam Alberti vicedomini M vicedominus Aldebrandus / Aldeprandus de Antiquo M Aldebrandus / Aldeprandus / Aldibrandus / Aldevrandus quondam Azo, filius quondam Rodolfi quondam Bonizoni de loco Ponzano M Aldebrandus / Aldeprandus / Aldibrandus / Aldevrandus quondam Brici/quodam Berci M consul Sancti Terencii Aldebrandus / Aldeprandus / Aldibrandus / Aldevrandus quondam Oliverii de castro Sarzane M Aldebrandutius quondam Vinciguerre M Aldeitrandinus <de Soleria> M Aldisia uxor Vivaldi de Capriola F Aldoinus / Aldonus / Alduinus M Aldoinus / Aldonus / Alduinus filius quondam domini Gibertini <de Herberia> M Aldoinus / Aldonus / Alduinus quondam Guidi de Ubaldo M Aldoinus / Aldonus / Alduinus quondam Petri M Alegranza / Alegrança F Alegretus M Alegretus <de Apognana quondam Alberti> M Alegretus filius quondam Cyceris de Magnano M Alegretus quondam Tiniosi Barencini M Alexander M episcous, servus servorum Dei Papa Alessandro IV, eletto il 21 maggio 1254 e consacrato il 20 dicembre successivo. Muore a Viterbo il 25 maggio 1261 come da scheda di Raul Manselli nel Dizionario Biografico degli italiani, vol. 2 (1960.) Aliottus / Aliotus Marrontinus / quindam Marroncini de Luca M notarius, scriba attestato nel 1269 Alsaldellus quondam Vitalis de Valmoro M Amatus M Amatus de Orbagnano M Ambrosinus de Orbagnano Ambrosius M episcopus Bergamensis Ambrogio II, vescovo di Bergamo attestato dal 1023 e morto nel 1058 (SCHWARTZ 1913, p. 101). Amica F Amica quondam Guidoli F Amezetus / Amizetus / Amigetus M Amezetus/Amizetus/Amigetus de Sporliano M Amicus M Amicus quondam Aicardini M operarius de curte Sarzane Amicus quondam Angelerii M Amicus de Beduçano M Amicus de Colle M Amicus quondam Gerardi de Mezana M Amicus quondam Gerardini M consul comunis de Ponzanello Amicus Martignoni de Barbaçano / de Barbaçano M Amicus de Çugnaco M Amiliarinus filius Parluntii M Andrea M Andrea M episcopus Lunensis Andrea II, vescovo di Luni, attestato in maniera non certa - perché indicato con la sola iniziale del nome proprio - dal 26 gennaio 1160 al 3 aprile 1164. Andrea M massarius Andrea M marchio de Massa si tratta probabilmente di Andrea Bianco, marchese di Parodi e di Massa-Corsica, figlio di Moruello Andrea de Balognano M Andrea Calvo M Andriolus de Sancto Stephano M Androinus M Andrucius / Andrecius M Andrucius / Andrecius Caciaguerra M Andrucius / Andrecius de Poppio M Angelellus M Antonius M canonicus Lunensis, presbiter, subdiaconus Antonius Tursaccus M Anselmus M Anselmo vescovo di Como attestato per la prima volta nel 1170 e morto il 1° di aprile del 1193 o del 1194 come da scheda nel Dizionario Biografico degli italiani, vol. 3 (1961). Aprile quondam Sabrini M Ardengus M Arditio / Ardicio M Arditio / Ardicio quondam Aicardi M Arditus M Arduinus M Arduinus M consul Carrarie Arduinus M ferrarius Arduinus Çuffus M Arduinus filius Guideti M Arduinus de Herberia filius quondam Giberti de Herberia M Arduinus de Petrognano M dominus Arduinus de Vallecla filio quondam Bononi M Arengus filius Bonafidei de Castronovo quondam Aldebertini M Argunnitosus de Moneta M Armannina uxor Gibertini F domina de Falcinello Armanninus M Armanninus quondam Gibertini de Soleria M Armanninus quondam Iacobini M Armanninus quondam Michaelis M Armanninus de Plebe M Armanninus quondam Sabbatini de castro Sarzane M Armanninus de Soleria M Armanninus de Trebiano M Armannus M diaconus, plebanus de Amelia Armannus M imperialis aule iudex, notarius attestato nel 1219 Armannus de Iovello M Armingardina F Armniardula F Arnaldus M Arnaldus quondam Ugolini M operarius de curte Sarzane Arnaldus de Castello M Arrigus quondam Aldibertini M Assalitus quondam Tiniosi de Sancto Stephano M Astexanus de Torano M Atto / Azo M Atto / Azo M iudex, advocatus Atto / Azo Burgundius M Atto / Azo de Cerro Alto M Atto / Azo filius quondam Compagni M Atto / Azo de Faucenova M Atto / Azo filius Gerardi de Carraria M Atto / Azo de Grangnano M Atto / Azo filius Villani M Attolinus M Attolinus M castaldus Attolinus M consiliarius Carrarie Attolinus M sacri palatii notarius attestato dal 1231 al 1265 Attolinus quondam domini Alberti dicti Mascardi de Trebiano M Attolinus quondam Armannini de Carraria M Attolinus quondam Bandini M consiliarius castri Sarzane Attolinus quondam Belloti de Miselia M Attolinus Cactii de Sarzana/quondam Catii de Sarzana/quondam Caccii /quondam Caccii de burgo Sarzane M dominus Attolinus Frandalonis M Attolinus de Gualdo M operarius de curte Sarzane Attolinus quondam Iuxtamontis M Attolinus de Malliola M Attolinus quondam Opiçonis de Pilodericio de Soleria M Attolinus quondam Symonis de Soleria M sacri palatii notarius attestato nel 1197 Audixia uxor Vivaldeti F Augustinus / Agustinus M Augustinus / Agustinus de loco dicto Peretolo filius quondam Guilicionis M Augustinus / Agustinus quondam Martinelli M Augustinus / Agustinus Termeselli / Tremecellus M Augustus M correrius Avitellus quondam Bonaiuti M Avitus de Sancto Vitali M castaldus curie marchionis Sardi Azoansaldus M Badinus M Baisa Casium M Balzanus Bottacungo M dominus de Falcinello Balzanus de castro Sarzani M Baldancia M canonicus Lunensis, cantor Baldancia de Torano quondam Micheleti / quondam Michilleti M Baldicio de Ponzanello M Baldiçonus filius Mandriani de castro Sarzane M Baldinellus M Baldinellus M castaldus Baldinellus de Amelia M Baldinetus M Baldinotus M notarius attetstato nel 1269 Baldinotus Caldovillanus / Caldovillanus de Porticu civitatis Lucane M imperii Romanorum iudex, notarius provincie Lunisiane, scriba episcopi Attestato nel 1269. Baldinotus de Moneta M consiliarius Carrarie Baldinotus de Pulica M operarius de curte Sarzane Balditio M Balditio de Colle M Baldoinus quondam Guilielmi M Baldoinus / Balduinus M Baldoinus / Balduinus filius Facii M Baldolinus / Baldulinus M Balianus M Ballionus filius Gibertini Coalimi M Balognanus M Balzanus M Balzanus de Sarzana M Bambetus M Bambolus M Bandinetus de Castro Sarzane M Bandinetus quondam Guilielmi M consiliarius castri Sarzane Bandinetus quondam Guilielmi Rubei M Bandinus / Bamdinus M Bandinus / Bamdinus Crassus de Pisis M Bandinus / Bamdinus de Torgnano M Banicus M Bardellinus de Viano M Bardiranus de Cornilione M Barellus de Aciliano M Barletus de Sarzana M Baroccus M Baroncellus quondam Nobelini M Barosellus / Barotellus M Bartholomeus M notarius attivo sotto il vescovo di Luni Pipino Bartholomeus M presbiter, monacus Barus M Bastardus quondam Guilielmi M Bastardus quondam Guilielmi Blanci M Bastardus de Cignano M Bastardus de Valentino M Bastardus de Veçano M Baudeçonus M Bazuchus M Beatrix de Barbazano F domina Beatrix quondam Martini F Becatus M Beccus M Becotus M Befulketus M Begolus M Beivinum M Belerçus F Beliana F Bella de Balognano F Bella de Colle F Bella de la Serra F Bellacrosa F Bellandellus M Bellandinus filius quondam Cyceris de Magnano M Bellandus M Bellandus quondam Vitalis escarii M operarius de curte Sarzane Bellaserra F Bellenzonus M Belleronus M magister Belletus M Bellinus M clericus Bellomus M Bellomus Cyte M Bellomus quondam Pastenelli M Bellomus de Torano M Bellomus Tosabechi M Bellone Codesorbolo M Bellonus / Bellon M Bellonus / Bellon M consiliarius Carrarie Bellonus / Bellon M sacri palacii notarius attestato in un autentica non datata Bellonus / Bellon de Abate M Bellonus / Bellon Belleti M Bellonus / Bellon Betus M Bellonus / Bellon de Columpnata M Bellonus / Bellon de Helena M Bellonus / Bellon quondam Guicciardi de Gragnana de Carraria M Bellonus / Bellon filius Guilielmi M Bellonus / Bellon de Lara M Bellonus / Bellon de Lato M Bellonus / Bellon de Valle Stephani M Bellosa F Bellosus M Bellotus M Bellotus de Aciliano M Bellucius / Bellutius M Bellucius / Bellutius M consiliarius comunis de Ponzanello Bellucius / Bellutius de Moneta M Bellucius / Bellutius de Stabuo M Bellus M Belmese quondam Girardini de Castilione de Varese F Benarellus M consiliarius Carrarie Benedellus M Benedictus M abbas de Avula Benedictus M domnus Benedictus M domnus, monacus monasterii de Capparana Benedictus quondam Bono de Ponçano M Benedictus de Monte Bello M notarius attestato nel 1236 Benedictus de Toreclo M Benencasa de Area M Benencasa quondam Boneti de Ara M consul de Micoarra Benencasa <quondam Rodulfini de Vico> F Benesia M Benesia M consiliarius de Ortonovo Benesia quondam Benencase M Benesia dictus Maccangnano M consiliarius de Ortonovo Benesia de Sorgnano M Benesia quondam Ugolini M Benesia de Vechio M consiliarius de Ortonovo Benetinus M ioculator Benevenus quondam Castellani M Benfatta F Bennatus M magister, archipresbiter de Marnasco Bennatus de Spedizano M mariscalcus Bennatus de Spuliçano / de Speluçano de Garfagnanoa M Bentevegna / Bentevenia M Bentevegna / Bentevenia de Sancto Stephano M archipresbiter Bentevegna / Bentevenia de Lacanova M Bentevegna / Bentevenia de Lutignana M Benvenuta <filia quondam Castellani> F Benvenutus M Benvenutus M clericus Sancti Vitalis Benvenutus M domini Ottonis quarti Romanorum imperatoris notarius attestato dal 1214 al 1226 Benvenutus M notarius sacri palacii attestato nel 1229 Benvenutus quondam Beloti de Iuccano M Benvenutus quondam Borgheri M Benvenutus quondam Bonfilioli de Soleria de Luna M calzolarius Benvenutus de Codano M consiliarius Carrarie Benvenutus de Pectenato M Benvenutus de Oliveto M Benvenutus de Rainerio M Benvenutus de Stazone M Benvenutus de Turolo M Benzus M Beraimus M Berardus M notarius sacri palacii, notarius et iudex sacri palacii attivo nel 998 Bercalitius M Berizus M Bernabos filius quondam domini Opiçoni marchionis Malaspine / marchio Malaspina M marchio Bernabò Malaspina, marchese, figlio del capostipite dello Spino Fiorito Opizzino, è attestato dal 1247 (Annali Placentini Gibellini, p. 495) all'agosto 1264 (ASFi DM, n. 190). Il Codice Pelavicino conserva un estratto del suo testamento dell'8 settembre 1265, redatto quasi certamente in prossimità della morte, certamente già avvenuta nel 1267 (ASFi DM, n. 207). Bernardinus M Bernardinus M consul Bernardinus de Castro Sarzane M Bernardinus de Fornoro M Bernardinus de Gragnano M Bernardinus filius Guidonis de Herberia M Bernarduccius filius Maineti M Bernarduccius de Sarzana M Bernardus M Bernardus M massarius Bernardus M notarius, iudex sacri palacii attivo nel 1021 Bernardus M imperialis aule notarius attivo in un autentica non datata ma riconducibile alla prima metà del XIII secolo Bernardus quondam domini Bertoldi de Dallo M Bernardus de la Cala M Bernardus quondam Guiscardelli M Bernardus de Lucio M Bernardus quondam Moregnoli M operarius de curte Sarzane Bernardus M mulinarius Bernardus quondam Rafanini M operarius de curte Sarzane Bernardus quondam Rollandini M Bernardus de Summo Vico M Bernardus de Tedisio M Bernardus de Vallecla M Bernaçonus M Bernaçonus filii Guilielmini Pilloti M Bernerius de Verricula M notarius sacri palacii attivo nel 1265 Bernutius M Berra de Tavola M Berta F Berta Grassa F Bertola F Bertoldus M marchio Istrie Bertoldo IV d'Andechs, conte di Andechs, primo duca di Merania e marchese d'Istria (dal 1175). Muore nel 1204. Si veda scheda di Heinrich Appelt su Neue Deutsche Biographie , Band 2 (1955). Bertolotus M Bertolotus Gilii M dominus, iudex vicarii province Lunisiane Bertolotus quondam Oliverii M Bertolus M canonicus Lunensis Bertramus M presbiter de Sancto Mauricio Bertucia M Bettus Betti filii ser Castilionis quondam Betti de Correlia M publicus imperiali autoritate notarius attivo nel 1346 Biatella Biliolus olim Bremonis M Billa filia quondam Galosnini F Binamonte quondam Attolini de Sischia M Bisanus M Bius M Blanci de Herberia M Blancus M Blancus quondam Belloni de Codesorbo M Blancus de Flumine M Blancus de Posa M Blancus quondam Sabrini M Blancus quondam Ugolini M Blasius quondam Viviani de Soleria M Blonda quondam Giberti F Boccadecanis quondam Codargollii de castro Sarzane M Boiccaccius de Falcinello M Bolanetus de Cuna M Bolanetus de la Cobia M Boldroncinus de burgo Sancti Stephani M Boldroncinus de burgo Sarzane M Bolgarinus de Guerceto M BonaGuidonis quondam Guidonis F Bona quondam Martini F Bona de Serra F Bonabroca M notarius sacri palacii attivo dal novembre 1120 (Archivio di Stato di Lucca, Diplomatico S. Frediano) al 1160 (n. 479-DXVI) Bonacaptus / Bonacattus M Bonacaptus de Brasile M Bonacaptus de castro Sarzane M Bonacaptus filius Girardetti de castro Sarzane M notarius attivo nel 1269 Bonacaptus quondam Girardi de Braisile M Bonaccoltus quondam Benvenuti M Bonacursellus quondam Bendicase de Sarzana M Bonacursetus filius Bonfancelli M Bonacursus M Bonacursus M castaldus Bonacursus M notarius sacri palacii attivo dal 1243 al 1260 Bonacursus M domini Frederici serenissimi Romanorum imperatoris notarius attivo nel 1273 Bonacursus M notarius, sacri palacii notarius attestato nel 1235 fino al 1241 Bonacursus M sacri palacii notarius attestato nel 1214 Bonacursus filius Albertini de Nobelino M Bonacursus quondam Alcarini M Bonacursus filius Aldebrandi vicedomini M Bonacursus de Arenano M Bonacursus de Biduçano M Bonacursus quondam Bontempi de Veçale M notarius attivo nel 1260 Bonacursus de Buiano M Bonacursus quondam Burgensis m sindicus generalis de Nicola Bonacursus quondam Carandi M Bonacursus de Carrara M Bonacursus de Factore M Bonacursus de Ficola M Bonacursus Fosse / Folle M Bonacursus quondam Guilielmini de Germagnano M Bonacursus quondam Guilielmini de la Padule M Bonacursus de Lanigra M Bonacursus quondam Levacastelli de Buçano M Bonacursus quondam Longi de Avencia M Bonacursus quondam Martini de Losio M Bonacursus de Marzasio M Bonacursus Muculi M Bonacursus de la Padule M Bonacursus filius Petri notarii de castro Sarzane / filio Petri quondam Gentis de castro Sarzane M notarius sacri palacii attivo nel 1283 Bonacursus quondam Rollandini de Yliolo M Bonacursus M scario Bonacursus Tascacinta M Bonacursus de Veçale M Bonacursus quondam Vitalis M molendinarius Bonacursus quondam Vivelli M Bonafemina F Bonafemina filia quondam Amati F Bonafesta M Bonafesta de Debia M Bonafesta quondam Durantis M Bonafesta quondam Pellini de Marola M Bonafesta de Ponzanello M Bonafesta de castro Sarzane M Bonafides / Bonafe M Bonafides / Bonafe de Castronovo quondam Aldebertini M Bonafides / Bonafe quondam Buce M Bonafides / Bonafe de Donna quondam Aldebertini M Bonafides / Bonafe de Fonti M Bonafides / Bonafe de Lasoro M Bonafides / Bonafe quondam Molinarii de Posticio M Bonafides / Bonafe quondam Molinarii de Monteçanne M Bonafides / Bonafe dictus Pappaciçia de Castronovo M Bonagratia quondam Thedeschi M Bonaiuncta M Bonaiuncta M archipresbiter Lunensis, canonicus Lunensis Bonaiuncta M presbiter de castro Sarzane Bonaiuncta filius quondam Bonaiuti de Sarzana M auctoritate imperiali notarius attivo nel 1262 Bonaiuncta quondam Bonosi de Germagnano M Bonaiuncta de Cervarolo M Bonaiuncta quondam Ferrucci M Bonaiuncta quondam Iuvenelli M Bonaiuncta de Luna M Bonaiuncta quondam Machagnagni M Bonaiuncta de Monti M diaconus Bonaiuncta dicto Pesticio / Pisticio / Pesticio de Luca M Bonaiuncta de Podio de Luca M iudex, dominus attestato dal 1270 al 1272 Bonaiuncta de Puleca M consul de Puleca Binaiuncta de Sorgnano M consiliarius Carrarie Binaiuncta de Summo Fonti M Bonaiuncta quondam Tancredi M Bonaiuncta quondam Ubertini M Bonaiuncta quondam Veçii de Veçale M Bonaiutus M Bonaiutus filius Bonfilioli de Sorgnano M Bonaiutus de Camtellino M Bonaiutus de Ciçerano M Bonaiutus Maiesta M Bonaiutus de Miselia Bonaiutus de Barbaçano quondam Paganelli M Bonaiutus de Castillione de Varese quondam Porcarii M Bonalbergus M Bonalbergus M castaldus episcopi Bonalbergus M consul Carrarie Bonalbergus M iudex attestato nel 1217 Bonalbergus M notarius attestato nel 1235 Bonalbergus M iudex ordinarius et notarius domini Ottonis imperatoris attivo nel 1215 Bonalbergus filium quondam Gerardoni de castro Sarzane M notarius attivo prima del 1279 Bonalbergus quondam Alberti M Bonalbergus filius Bonaiuncte M Bonalbergus quondam Calderone M Bonalbergus quondam Iohannis de Torano, de Carraria M notarius attestato dal 1263 al 1273. Bonalbergus de Carraria M domini Frederici invictissimi Romanorum imperatoris notarius attestato dal 1253 al 1255, padre di Tadeus de Carraria, apostolice sedis auctoritate notarius Bonalbergus de la Cobia M Bonalbergus de monte Xanne M Bonalbergus quondam Ogerini M Bonalbergus de Prato M Bonalbergus de Sancto Stephano M Bonamicus de Cannovo M Bonamicus de Covaclo M Bonandinus M Bonandinus de Castello M Bonandus de Butracanca M Bonannus M consiliarius Carrarie Bonaora de Veçale M Bonaparte de Sarzana M notarius attivo nel 1269 Bonaparte M presbiter Bonaparte quondam Bonafidei M Bonaparte de Ponchano M correrius Bonardellus M Bonardinus quondam Albertini de Arcula M Bonattus de Capanna quondam Duranti M Bonaventura M Bonaventura M notarius presente in autentiche non datate Bonaventura M vicarius Lucani episcopi, plebanus de Cropale presente in autentiche non datate Bonaventura de Iovello M Bonaventura Luchese M Bonaventura de Monte M Bonaventura quondam Occletti M Bonaventura quondam Ogerini M Bonaventura de Roasia M Bonaventura de la Treguana de Carcandula M Bonaventura quondam Ubaldini de Felecta M Bonavere M Bonavere M consiliarius Carrarie Bonavere quondam Aimeline de Castronovo M Bonavere quondam Benencase M Bonavere quondam Bonfilieti M Bonavere quondam Cepelli M consul de Marola Bonavere quondam Grimandi M Bonavere quondam Macognani M operarius de curte Sarzane Bonavere de Portasione M Bonavere de castro Sarzane M Bonavia quondam Dominici de Montedarmo M operarius de curte Sarzane Bonavia de Serra M Bonavita M Bonavita M consiliarius Carrarie Bonavita M presbiter, rector de Ponzanello Bonavita de Balognano, filio quondam Iohannis M Bonavita quondam Guidonis M Bonavita quondam Guilielmi Tancredi / quondam Guilielmini de Tancredo M Bonburgensis quondam Mançeti filius M Boncadosa F Bonconsellus M Bondeccia de burgo Sarzane M Bondies M castaldus Bondies quondam Alberti de Factore M Bondies quondam Charistoli de castro Sarzane M Bondies de Cirisolo M Bondies de Ciserano M Bondies de Orbagnano Bondies Petorialis M Bondies filius domini Rubei de burgo Sarzane M iudex de Sarzana, sacri palacii notarius, iudex ordinarius attestato dal 1275 al 1283 Bonifacius de Ardano M Bonifacius de Castello Novo M Bonefacte de Paterno F Bonellus M Bonencasa M Bonencasa de Ara M Bonencontrinus M Bonencontrus M Bonencontrus M magister Bonencontrus M senescalcus Bonencontrus quondam Bosonis de Montevallese M Bonencontrus de Miselia M consiliarius Carrarie Bonencontrus Ottoboni M operarius de curte Sarzane Bonencontrus de Sarzana M Bonencontrus quondam Sarzanelli M operarius de curte Sarzane Bonencontrus de Soleria M imperialis aule notarius, sacri palacii notarius attivo dal 1219 al 1237 Bonensegna M consiliarius comunis de Ponçanello Bonensegna de Cruce Bonensegna de Porreto M Bonensegna de Quaragiota M Bonensegna quondam Rainerii de Cortiola M operarius de curte Sarzane Bonensegna quondam Venutelli M Bonensegna de Villiano M Bonetellus M Bonezetus M Bonfancellus / Bonusfancellus M Bonfancellus M consiliarius Carrarie Bonfancellus quondam Bernoli de Yliolo M Bonfancellus quondam Pagani M Bonfante de Amelia M Bonfante quondam Martini M Bonfante de Plazio M Bonfiletus M Bonfiletus quondam Bonencase M consiliarius comunis de Ponçanello Bonfiletus de Iovello M Bonfiletus de Ponzanello M Bonfiletus quondam Ubertini de Boccognano M Bonfiliolus M Bonfiliolus de Cornilione M Bonfiliolus quondam Messerendi / quondam Messerandi de Apiola M Bonfiliolus de Molino M Bonfiliolus Uberti M Bonfiliolus filius Uberti de Soleria M Bonfiliolus de Veciale M Bonfilius M archipresbiter Lunensis Bonfilius M archipresbiter de Soleria Bonfilius de Acola M Bonfilius de Cervaria M Bonfilius de Cruce Bonfilius de Morechello Bonfivilla F Bonguido M Bonzannis / Boniannis de Lune M Bonicinus M Bonifacius M canonicus Lunensis Bonifacius Gottoni M iudex Bonifacius de Herberia M Boniohannis M Boniornus de Luca M Boniovannus M Bonissima de Capagnana F Bonicus de Mezana M Bonizo / Bonicio / Boniço / Boneço M Bonizo / Bonicio / Boniço / Boneço M massarius Bonizo / Bonicio / Boniço / Boneço filius quondam Eldeberti M Bonizo / Bonicio / Boniço / Boneço de Furno M Bonizo / Bonicio / Boniço / Boneço filius quondam Martini M presbiter Bonizo / Bonicio / Boniço / Boneço de Moneta M Bonomus / Bonommo / Bonomo M Bonomus / Bonommo / Bonomo Antognolo / de Antognolo M Bonomus / Bonommo / Bonomo de plebe Carrarie M calzolarius Bonomus / Bonommo / Bonomo de Occara M Bonomus / Bonommo / Bonomo de Fontana M Bonomus / Bonommo / Bonomo de Nichola M Bonone M Bonora M Bonsegnus / Bonsignus quondam Gerardini de Bonfante M operarius de curte Sarzane Bonsegnus / Bonsignus quondam Annoboni M Bonsenior / Bonsengnore M Bonsenior / Bonsengnore filius Bonaiuncte M Bonsenior / Bonsengnore de Via M Bontempus frater Bonacursi de Veçale M Bontempus de Veçale M Bonus M Bonus M prior sancti Fridiani Bonus quondam Minoeti M Bonus de Montexello M Bonus de Sorgnano M Bondies de Plaça M Bonusfilius / Bonusfiliolus M Bonusfilius / Bonusfiliolus Ninnolus M Bonusinfans M Bonusiohannes M Bonusiohannes de Montale M Bonussenior M Bonuzolus M Bonvalligus de donno Nobilino M Bonvicinus de Alamanno M Bonvicinus M discipulus Conforti notarii Bonvicinus quondam Bellandi de Monteçangni M Bonvicinus filio Bonvicini M Bonvicinus filius Calderoni de Castronovo M Bonvillanus / Bonusvillanus M Bonvillanus / Bonusvillanus quondam Acursi, dicti Pape M Bonvillanus / Bonusvillanus quondam Anniboni M Bordanus de Bolano M Bordanus de Quaroçola M Borgensis / Burgensis / Borgesius M Borgensis / Burgensis / Borgesius quondam Bellotti M consul de Micoarra Borgensis / Burgensis / Borgesius de Capagnano M consul de Micoarra Borgensis / Burgensis / Borgesius de Nichola Borgensis / Burgensis de Pulica M operarius de curte Sarzane Borgensis / Burgensis / Borgesius de castro Sarzane M Borgese uxor quondam Amati F consiliarius castri Sarzane Borgesellus M imperiali auctoritate notarius attestato nel 1279; forse da identificare con il notaio Borgesetus de Sarzana Borgesetus quondam Manceti M Borgesetus quondam Hubertini M consiliarius castri Sarzane Borgesetus de Sarzana M notarius attestato nel 1269; forse da identificare col notaio Borgesellus Borgetus M Borlengus de Falcinello M consul de Falcinello Borrelus filius Ugonis M Borthesella F Boso M Boso M archipresbiter de Amelia Boso de Castello Novo M Boso quondam Cicoli de Colle M Boso quondam Gerardi de Casine M Boso de Ortonovo M Boso de la Torsella M Boso de Viano M Boso de Ugeto M Boso filius Ugolini M Bosulinus / Bosulinus / Bosolinus M Botellus M Botrigellus quondam Fantinelli de Monçolono M operarius de curte Sarzane Botrigellus de Gragnana M Bottaccius filio Gerardi de Falcinello M Bottacungi M Nome collettivo derivato probabilmente da Bottaccio, padre di Carbone, del doc. 151. Bovesia de Furno M Bozano de M domini nome collettivo Boçarellus M Bozus quondam Raimundini Marchodoro M Branchetus M Brendellus M Brescianus quondam Iacopini, frater Agnesie F Bricaldus M Brictius M Brisiolus de Ara Bruna F Bruna quondam Fortini F Bruna quondam Venuti de Panicali et filia Belle de la Serra F Brunetus M Brunetus de Monte M Bruniconus Bruniconus quondam Gerardini Labromeci Brunus M Bucadecanis M Buconcus M Buiardus quondam Gerardini de castro Sarzane M Buiardus quondam Gerardini de Bonfante M operarius de curte Sarzane Bulgarinus de Sarzana M Bullionus / Bullione M Bullionus / Bullione filio Rugerini de Sarzano M Bullionus / Bullione de Sarzana M Burdonis de Sarzana quondam Prefecti de Campiza M Burgisius de Capagnano M Burgo M iudex Burgundius Malabura M Burnengi de Cazano Bursinus M Buscalinus M Buscallanus M Busimannus M Bussetus quondam Martini de Tilia M Bussus de Balognano M Buttafava M Buttafava M episcopus Lunensis Buttafava, vescovo di Luni. Forse già canonico lunense - dato che troviamo un Buttafava in quel ruolo il 31 marzo del 1206 - è attestato la prima volta il 14 luglio 1224 e l’ultima il 31 gennaio 1226. Buttafava de Arcula M Buttafava nepos domini Saladini M Butarellus M Buterus M Butrigellus M Buxus filius quondam Tipi M Cacciaguerra / Cacia Werra M Cacciaguerra quondam Rollandini M Caccius M Caçialeta M Cafadiolus M Çafferrus M Cagnola quondam Boccadecanis M Cagnolus M Cagonus de Collecchio M Calandrinus quondam Pagani de Brina M Calderolus M Calandronus M Calderonus de Castronovo M Calderonus de Marçano M Calvinus M Calvinus M castaldus domini Lambertucii de Illano Pontis Calvucius / Calvutius M Campus M Cancellerius / Cancellarius M Cancellerius / Cancellarius Mercadus de donna Roasia M Cancellinus de Falcinello M Cancius M Cancius / Cançus quondam Paganni / de Castronovo quondam Pagani M Canetus M Canorus M canonicus Lunensis Cantillina F domina de Falcinello Zapironellus qui prenominatur Pirolus, quondam Actocanini de Masio M Carabona MF Caracosa F Caraita F Carandus M Caravita M Caravita quondam Bonaçunte Parteconi M Carbo / Carbonus M Carbo / Carbonus M massarius Carbo / Carbonus de Falcinello /quondam Bottaccii M dominus de Falcinello Carbuncellus M Carentionus M Carenutus M Caretus filius Bernardi M Carinbonus Gerardini quondam Burnengii de Cazano M Carlaxarius M Carlinus M Carrarese F Carrerius M Carcedonius M iudex de Vallecla Carus Amicus M notarius sacri palacii attestato dal 1075 al 1084 Carus Vassallus M Casalinus M Casavetranus quondam Martinelli de Casavetri M Casolinus M Castagnola / Castangnola F Castagnola / Castangnola de Castronovo F Castagnolus M Castagnolus de Summo Tranci quondam Talamelli M Castaldus de Ficola M Castellana filia quondam Fancelli F Castellanus M Castellanus quondam Gerardini de Veiano M Castellanus de Monti M operarius de curte Sarzane Castilio de Castilione M Castilio quondam Bondineti de castro Sarzane M Catenacius / Catenatius F Catia Regis F domina de Bozano Caudasius qui prenominatur Albertus, quondam Actocanini de Masio M Cavallinus M correrius, publicus nuntius Cecius M Çenepria / Zenepria F Çente / Zente gener Iohannini de Agina M Ceredanus M presbiter Cereolus M cocus Ceretus de Tendola M Cerrus de Balano M Çica F Cichignolus M Cichinellus / Çikinellus M Cicolinus / Çicolinus M Cicolinus filius quondam Tipi M Cicolus / Çicolus M Cicolinus / Çicolinus de Cannebiano M Cicolus / Çicolus de Conano M Ciconus de Vallecla M Cita quondam Compagni Citellus M Citellus <filius Ubaldini de Nichola> M Citus / Çitus M Citus / Çitus M consiliarius Carrarie Citus / Çitus de Campagnano M Clericus M Cobolus / Çobolus M Codargogius quondam Biancheti M consul castri Sarzane Codorgollius / Codorgollius / Codorgollus M Codorgollius / Codorgollius / Codorgollus de castro Sarzane M castaldus de Supra Luna Codevilla M Colin... M Collis de Brusco M Çolombardo M archiprebiter de Amelia Comes M notarius attestato nel 1234 Compagnola quondam Compagni, uxor Valentini quondam Favalini F Compagnolus M Compagnonus M consiliarius de Ponzanello Compagnonus de Bertoloto M operarius de curte Sarzane Compagnonus de Lano M Compagnonus Magistri M Compagnonus de Malliola M Compangnonus de Provinchale M Compagnus M Compagnus M operarius de curte Sarzane Compagnus de Favale M Conagettinus M Conettus / Conetus M Conettus / Conetus de Casalechio M sacri palacii notarius Confalonerius M sacri palacii notarius attestato nel 1231 Confortinus Deteaide M Confortus M Confortus M notarius, sacri palatii et Lunensis curie notarius, sacri palatii iudex et notarius attestato dal 1195 al 1212 (forse 1223) Confortus de Cepparana M notarius attestato nel 1237 Confortus de Fosdenova M notarius attestato nel 1230 Coniator M Corradina F Corradinus M notarius illustris et summi Henrici regis attestato nel 1275 Conradus / Corradus / Curradus presbytero ecclesie de Serravalle Conradus / Corradus / Curradus presbytero ecclesie de Serravalle Conradus / Corradus / Curradus domini Çapironi de Terrarossola M Conradus / Corradus / Curradus domini Çapironi de Terrarossola M dominus forse appartenente agli Obertenghi, figlio di Palodino e nipote di Guglielmo Saraceno Conradus / Corradus / Curradus de Tivegna M Contebonus Contiatore de Marola M syndicus et procurator communium et universitatum de Marola et de Matrono Corbellarius M Corsus M Corsus de Amelia M Corsus de Balognano M Corvarinus Cosa quondam Cançii de Castro Novo M Cosone M Costantinus M notarius domini Frederici imperatoris attestato nel 1178 Cothanellus M Cottivechia M Çuchanus quondam domini Saladini de Fosdenova M Çukinus M Çucketus M Çucus M Çuffettus M Cumçaferrus de Marçasio M magister Çunta de Maruco M Cuffus de Malunto M Cunimundus filius quondam Benzoni M Cunimundus de Verazano M Cursus quondam Alberti M consul castri Sarzane Cursus de Donnisia de castro Sarzane M Cursus de Vezano quondam Vitalis de Campola M Curtis de Carnea M Dainense M Dalfinetus M Dallindusius M Damianus de Camua M Daninus M calzolarius Datius gener quondam Rodolfini M Datus M minister hospitalis Sanctissime Crucis siti iuxta ripam et iuxta faucem Sarni Datus M rector et minister ecclesie Sancti Mauricii Datus filius quondam Bonacursi de Limite M imperialis aule notarius attestato nel 1270 Datus filius Conforti M iurisperitus, iudex Datus quondam Guidonis de Montedarmo M Davinus M Declara filia Ugerini de Petro F Delfinellus M cocus Demeldede de Balognano M Diamante F domina Deotisalvi / Detesalve M Deotisalvi / Detesalve de Portuveneris M Detefe quondam Moreschi M Diamante filia quondam Guiscardelli F Dido de Carame M Divicia F Divicia quondam Martini F Dolceamata quondam Guirisii de Torano F Dolcebonus / Dulcebonus M Dolcebonus / Dulcebonus de Miselia M Dolcebonus / Dulcebonus quondam Pasqualini M Domalfollus de Terrarossola M Dominicus M Dominicus M presbiter Dominicus de Area M Dominicus de Biduçano M Dominicus de Castagnetulo M Dominicus Peraboche M Dominicus Peralloca M Dominicus de Ponzanello M Dominicus Secatelli M Dominicus de Serravalle M Dominicus quondam Viviani de Functi M Donamenta quondam Veçi F Donatus M Donna Donna de Apiola F Donnellus M massarius Donnetola F Dux M Dundetus de Ponzanello M Durans / Durantus M Durans / Durantus quondam Benencase M Durans / Durantus quondam Bonaiute de Castronovo M Durans / Durantus quondam Bonevite M Durans / Durantus de Carame M Durans / Durantus de Cepparana M Durans / Durantus de Colle M Durans / Durantus de Fornolo M Durans / Durantus quondam Guilielmi M Durans / Durantus quondam Porroneti de Porreto/quondam Pontonetti de Poreto M Durans / Durantus de la Ripa M Durans / Durantus quondam Rubaldi de la Caneva de Petroçuca M Durans / Durantus de Posticio M Durans / Durantus Simonis M Durans / Durantus de Testa M Durans quondam Ugolini de Rofiano M Durans / Durantus de Valle M Durans / Durantus de Valmoro M Durans / Durantus de Veçale M Durans / Durantus de Vitea M Dutius / Dusius M presbiter, rector Sancti Terencii Dionisus M episcopus Placentinus Dionigi, vescovo di Piacenza, attestato a partire dall'inizio del 1049, venne deposto nel 1075 (SCHWARTZ 1913, p. 191). Egalinus de la Ferrata M Egidius de Cremona M frater Egidius quondam Durantis de Valle M Egidius filius Rodulfi de Cervaria M Eldezo M Enulis de Funti M Eugenius M episcopus, servus servorum Dei Papa Eugenio III, eletto il 15 febbraio 1145, muore a Tivoli l'8 luglio 1153 come da scheda di Harald Zimmermann nel Dizionario Biografico degli italiani, vol. 43 (1993) Ezo de Bibola M Facius quondam Garmignoni M Fancinellus quondam Sinibaldi de Prato M Falco M presbiter Fancellus M Fancinellus quondam Rafanini M operarius de curte Sarzane Fasianus M presbiter, plabanus de Amelia Fatorensis M Fatennançus M Favalinus M Fellolus M Femenella filia quondam Gerarducii de la Serra F Festa filius Detesalve M Festa quondam Pellini M Filimannus M Flobertus de Ponçanello M Fortinus de Ponçanello M Foscolus M Federicus / Fredericus M castaldus de Carrara Federicus / Fredericus M dux Suevie Federico VI di Hohenstaufen, figlio di Federico Barbarossa, duca di Svevia dal 1170 fino alla morte intervenuta nel 1191 durante l'assedio di S. Giovanni d'Acri come da scheda di Hansmartin Schwarzmaier in Neue Deutsche Biographie, Band 5 (1961) Federicus / Fredericus M imperator Federico I imperatore, incoronato il 18 giugno 1155, morto il 10 giugno 1190 come da CAPPELLI 1988, pp. 257-260. Federicus / Fredericus M imperator Federico II imperatore, incoronato il 22 novembre 1220, morto il 13 dicembre 1250 come da scheda di Norbert Kamp nel Dizionario Biografico degli italiani, vol. 45 (1995) Federicus / Fredericus M sacri palacii notarius, iudex ordinarius attestato in una autentica senza data Federicus / Fredericus filis Comitis de Vezano M Federicus / Fredericus filius Pelegrini de Carraria M castaldus Feminella filia quondam Amati de Orbagnano F Fercinus M Ferettus / Ferretus M Ferettus / Ferretus de Ponzanello M consul de Ponzanello Ferrarius M Ferrinus M Ferrinus quondam Vivaldi de Donnisia M Ferrus M Ferrus de Aventia M Ferrus Bonaiuti de castro Sarzane M Ferrus de Carrara M Ferrus Dolcebene de Veçiali M Ferrus quondam Dolcebene de Monteserino M Festa quondam Venture M Festa Vitalis M Fidancia de Valporcara M Fidanzetus M Florentia quondam Gualteroni de Carcandula F Floreta F Floretus M Fluminellus F Fluminellus Pitecus F Focerius de Cervara M Folbertinus M Folbertus M Folbertus M consul comunis de Ponzanello Folcerius quondam Cervaroli M Forinus quondam Ugolini de Pilato M operarius de curte Sarzane Forçore de Sancta Maria Monte M dominus Formentinus M Formentinus de Calmesana M Formentinus quondam Rafanini M operarius de curte Sarzane Formentinus de castro Sarzane M Formentinus Tranpulii M Fornarius M Fornarius de Furno M Fornarius quondam Ianelli de Ponzanello M Fortinus de Torano M consul comunis Carrarie Fortis quondam Gerardi de Picolo M Foscherius de Fosdenova quondam Rustichelli M Foscolinus M Fosdenoctus filius ipsius Guidonis M Francesca quondam Bonefacte de Paterno F Franciscus M castaldus de Carraria Franciscus filius quondam domini Bernabovis <Malaspina> M marchio Francesco Malaspina, figlio di Bernabò, ramo dello Spino Fiorito, attestato dal 1267 (ASFi DM, n. 207) al 1312 (MGH CONST IV, II, pp. 904-905). Francolus F Frandina F domina de Falcinello Frolinus M Fruminellus Pitetus quondam Pugneti M Fromundinus M Fulcus M Fusca filia quondam Galosnini F Fuscolinus / Foscolinus de Nave quondam Balduini M Fuscolinus / Foscolinus de Valle Stephani M Fuscolus / Fusculus M Fuscolus de Yliolo M Fusculus de Susano M Fuscus Berte de Castronovo M Fuscus quondam Cançii M Fuscus de Ferrino de castro Sarzane M Fuscus Guidi / quondam Guidi M Fuscus quondam Guidonis Sagine M G. M presbiter de Ciserano G. de Braçano M Gabardus de Sarzana M Gabriel marchio Malaspina, filius quondam domini Ysnardi marchionis Malaspina M marchio Gabriele Malaspina, marchese, figlio di Isnardo dello Spino Fiorito, attestato dal 1272 (ASFi DM, n. 238) al 1286 (ASFi DM, n. 311) è probabilmente già defunto nel giugno del 1288 (ASFi DM, n. 318). Gaforetidus M Gaforius M Gaforius / Igaforius de Faucenova M Gaideferus M Gaideferus filius Guilielmi de Sancto Stephano M Gaideferus quondam Pasqueti de Falcinello M Gaitanus Pisanus M iudex Galardus quondam Homodei de Luca M iudex, notarius attestato nel 1260 Galeardus filius Rapalli de Veraxano M Galganus M Galganus quondam Bonosi de Germagnano M Galimarus de Sarzana M Gallascus de Summo Tranci M Galletus M Gallus de Miselia M Gallicus M Gallicus filius Michaelis M Galopinus quondam Ricii de Montedarmo M operarius de curte Sarzane Gandulfinus / Gandolfinus M Gandulfinus / Gandolfinus de Carraria M Gandulfinus / Gandolfinus quondam Gerardeti de Fontana M Gandulfus filius quondam Henrici de Luca M Gandulfus frater Stephani de la Crosa M Garindonus M Garminella ? Gavarrus de Castronovo M Gedaldus M Genetius quondam Rolandi M Genetius quondam Rolandi M Georgius M Georgius M sacri palacii notarius presente in un autentica non datata ma attribuibile alla prima metà del XIII secolo Gerardetus M Gerardetus M diaconus Gerardetus de Amelia M Gerardetus dictus Capellus quondam Boccadecanis de castro Sarzane M Gerardetus de Carraria M Gerardetus quondam Dimandi de castro Sarzane M Gerardetus quandam Gandolfini M consiliarius Carrarie Gerardetus filius Gibertini de Ponzanello M Gerardetus de Monte Vallese M Gerardetus qui nominor Montonus / Muntoni M sacri palacii notarius, consiliarius castri Sarzane Gerardetus Rossus M escarius Gerardina F Gerardinellus / Girardinellus M Gerardinus / Girardinus M Gerardinus / Girardinus M castaldus Lunensis curie Gerardinus / Girardinus quondam Bettotii M operarius de curte Sarzane Gerardinus / Girardinus Bifulci M Gerardinus / Girardinus de Boiardo M Gerardinus / Girardinus de Bona M Gerardinus / Girardinus de Bucciliano M Gerardinus / Girardinus quondam Burnengii de Cazano M Gerardinus / Girardinus de Butrone M Gerardinus / Girardinus de Carola M Gerardinus / Girardinus de Cazacane M Gerardinus / Girardinus de Cobiata M Gerardinus / Girardinus de Çobolo M Gerardinus / Girardinus Comitis M Gerardinus / Girardinus quondam Coneti de Mommio M Gerardinus / Girardinus filius quondam Cyceris de Magnano M Gerardinus quondam Ferreti de Ponzanello / Feretti de Ponzanello M Gerardinus / Girardinus de Fontana M Gerardinus / Girardinus de Graçano M Gerardinus / Girardinus quondam Guilielmoti de Viano M Gerardinus / Girardinus de Guitone M operarius de curte Sarzane Gerardinus / Girardinus de Loran Gerardinus / Girardinus de Mandrola Gerardinus / Girardinus de Miselia Gerardinus / Girardinus de Mommio M Gerardinus / Girardinus de Montione M Gerardinus / Girardinus de Moritiola M Gerardinus / Girardinus de Oliva M Gerardinus / Girardinus de Ortonovo M Gerardinus / Girardinus de Padule M Gerardinus / Girardinus Pecagnosus M Gerardinus / Girardinus de Pilloto M consiliarius de Ortonovo Gerardinus / Girardinus de Poncisone M consiliarius de Ortonovo Gerardinus / Girardinus de Posticio M Gerardinus / Girardinus de Roza M consiliarius de Micoarra Gerardinus / Girardinus de San Martino M Gerardinus / Girardinus de Traversara M Gerardinus / Girardinus filius quondam Ugolini de Ponçano M Gerardinus / Girardinus Veronus quondam Gerardini Veroni de Soleria M Gerardinus / Girardinus de Via M Gerardus / Girardus M Gerardus / Girardus de Marnasco M magister, archipresbiter de Marnasco Gerardus / Girardus M canonicus Lunensis Gerardus / Girardus M clericus de Viano Gerardus / Girardus M magister Gerardus / Girardus M massarius Gerardus / Girardus M presbiter Gerardus / Girardus M presbiter de Sancto Venerio Gerardus / Girardus quondam Acursi M Gerardus / Girardus filii Aimonis de Bolano M Gerardus / Girardus filius quondam Alberti vicedomini M vicedominus episcopi Gerardus / Girardus quondam Alberti M Gerardus / Girardus quondam Alberti de Gandulfino M dominus Gerardus / Girardus quondam domini Aldebrandi M vicedominus de Trebiano Gerardus / Girardus Aletrine M dominus Gerardus / Girardus Beaigue de castro Sarzane M Gerardus / Girardus de la Bella M Gerardus / Girardus quondam Bellandini de Oliveto M Gerardus / Girardus quondam Bonensingne M Gerardus / Girardus filius Bonfilioli de Sorgnano M Gerardus / Girardus quondam Borgeti M Gerardus / Girardus quondam Bosi de Falcinello M Gerardus / Girardus de Colle quondam Bosolini M Gerardus / Girardus quondam Bottaccii M dominus de Falcinello Gerardus / Girardus de Bruscaliano M Gerardus / Girardus de Carrara M dominus Gerardus / Girardus Carbonis M consiliarius de Ponzanello Gerardus / Girardus quondam Cicoli / Çicoli M Gerardus / Girardus de Colle M Gerardus / Girardus de Codesorbo M Gerardus / Girardus de Cornilio M presbyter Parmensis dyocesis, familiare ipsius domini episcopi Gerardus / Girardus filius domine Dyamantis M Gerardus / Girardus quondam domini Gandulfini M dominus Gerardus / Girardus quondam domini Henrici de Trebiano M Gerardus / Girardus dicto Ferro de Fosdenova M nobilis Gerardus / Girardus quondam Gerardini M operarius de curte Sarzane Gerardus / Girardus filius Guidictionis Morellini M magister Gerardus / Girardus quondam Guilielmini M Gerardus / Girardus quondam Guiscardelli M Gerardus / Girardus filius Imelle de Luca M Gerardus / Girardus quondam Lealis de Sarzana M Gerardus quondam Levacastelli de Bozano M Gerardus / Girardus Lucanus M magister Gerardus / Girardus de Munzone M Gerardus / Girardus de Pannesa M Gerardus / Girardus de Petrognano M consiliarius Carrarie Gerardus / Girardus quondam Rollandini de Masio M Gerardus / Girardus Rubei M Gerardus / Girardus de Carraria filius quondam Rodulfini M Gerardus / Girardus Russus M Gerardus / Girardus Rursus M Gerardus / Girardus de Sarzana M Gerardus / Girardus de la Serra M Gerardus / Girardus de Traversara M castaldus Lunensis Gerardus / Girardus de Trebiano M vicedominus Gerardus / Girardus de Ulmeto M Gerardus / Girardus Vernaccii / de Vernaccio de castro Sarzane M Gerardus de Vezano M Gerardus / Girardus quondam Villani /quondam Villani de Sarzana M Gerardus / Girardus quondam Viviani de Gragnana M Gerardus / Girardus Wulpilionis M Gerardutius Maluso M vicarius Lunisiane pro communi Lucano Gervasinus M Getreducius Malusii M vicarius pro communi Lucano et domini episcopi in provincia Lunisiane Gibertina filia quondam Bonacursi de Fontenella F Gibertinus M Gibertinus de Bernaçone M Gibertinus de Carpena / Bottacungo M dominus Gibertinus Coalimi M Gibertinus quondam Code Iudei / Bottacungo/ quondam Codeindei de Burcione M dominus Gibertinus de Fosdenova M Gibertinus filius Hardunini <de Herberia> M Gibertinus filius Henrici Blanci de Herberia M Gibertinus de Mabilia quondam Butafabe M Gibertinus de Porencario M Gibertus M diaconus Gibertus Fancellus Adorneti M Gibertus quondam Bosi de Falcinello M Giliensis quondam Vivaldi Parre M Giliola F Giliolus M dominus Giliolus quondam domini Alberti dicti Mascardi de Trebiano M Giliolus quondam domini Parentis de Terrarossola M Giliolus quondam Riçoli M Gislitiono de Iovello, habitator burgi Sarzane M Gilius quondam Ricioli M Giofredus M Giovagallus/ Çiovagallus de Fonti M Girreus M Gircus M Girus M Gisla F Gisla quondam Iohannis de la Fontana F Gislana F Gisleta F Gislucia F Giso M Giunta / Çunta de laSerra F Glunus de Verucola M Goggus M Gomitanus M rector ecclesie Sancti Mauricii Gondetus M Gondetus de Bolano M castaldus Gordianus M Gordianus quondam Dominici M Gordianus quondam Gerardeti M Gordianus de castro Sarzane M Gordianus de la Serra M Gotefredus M episcopus Lunensis Gotifredo, vescovo di Luni, attestato per la prima volta in un privilegio di Ottone II del 18 luglio 981 a l'ultima in un documento del 14 ottobre 998. Gotefredus M episcopus Lunensis Gotifredo II, vescovo di Luni, attestato probabilmente nel 1129 (FREGGIA 1989 p. 166), con certezza dal 19 marzo 1134 fino al 13 marzo 1156 (ASLu SF). Gotefredus / Gotifredus M iudex, assessor pro communi Pisano in provincia Lunisiane Gotefredus / Gotifredus M imperialis aule cancellarius Si tratta molto probabilmente di Goffredo da Viterbo, cappellano, notaio del Sacro Palazzo e cancelliere con Corrado III, Federico I Barbarossa ed Enrico VI, esponente di rilievo dell'entourage imperiale svevo, autore di compilazioni storiche universali. Nacque probabilmente a Viterbo intorno al 1125 e morì nell'ultimo decennio del XII secolo come da scheda di Gian Maria Varanini nel Dizionario Biografico degli italiani, vol. 57 (2001). Gotefredus / Gotifredus frater Veltri quondam Guilielmi de donna Emma M Gotolus / Gottolus / Gotulus M Gotolus / Gottolus / Gotulus quondam Bonensegne M Gotolus / Gottolus / Gotulus filius quondam Amati de Ascletulo M Gotolus / Gottolus / Gotulus de Sarzana M Gracianus M Graganellus M Grassus M canonicus Lunensis Grecus de Carraria M Grecus de donna Gallitia M Grecus de Petrognano M Gregorius M Gregorius M vitrarius Gregorius de Bozano M Grillus M Grillus de Beriola M Grillus M potestas Carrarie Grimaldus M Grimaldus dela Trina M Grimaldus de Vezano M potestas dominorum de Vezano Grimaldus frater Buconci M Grimolus M Grislus M Griutus M Grongnutus M Gromone quondam Rollandini M Groppinus M Grugnus M Grumpus de Vallecla M Guadagninus M Guadagnus M sacri palacii notarius attestato in una autentica non datata Gualandus de Sporliano M Gualanginus filius Opiçonis de Soleria M Gualardus Melanense M notarius attestato nel 1260 Gualdus M potestas Bolani Gualdus de Sancto Stephano M Gualdus de Verugula M Gualterius / Walterius M Gualterius M episcopus Lunensis Gualtiero II, vescovo di Luni, attestato la prima volta il 5 novembre 1193 e l'ultima il 2 aprile 1212. Gualterius de Carcandula M Gualterone / Gualteronus M Gualterone / Gualteronus de Barbaçano M Gualterone / Gualteronus frater Hengerami M Gualterotus M Gualterotus M canonicus Lucanus Gualterotus M consiliarius Carrarie Gualterotus <frater Peregrini archipresbyteri> M Gualterotus quondam Mançeti M Gualterotus de Soleria M Gualterotus de Veçale M Guastapanis quondam Gerardoni M Guelfus M canonicus Lunensis, arcidiaconus Guercius M episcous Lucanus Guercio Tebalducci, di origine senese, vescovo di Lucca dal 1236 al 1255. Cfr. MANSI BARSOCCHINI 1836 , p. 326 Guerinus / Werinus M Guerinus / Werinus de Cobiata M Guerinus / Werinus de Sarzana M Guerisius / Werisius M Guerrisietus M Guerrolus M Guibertus M Guibertus de Burcione, quondam Gotezonis de Burzone M Guicardus quondam Favalini M Guicholinus / Guiçolinus M Guicholinus / Guiçolinus M hescarius, consiliarius de Micoarra Guicholinus / Guiçolinus quondam Rusticoni de castro Sarzane M Guicholinus / Guiçolinus Strivane M Guicholinus / Guiçolinus quondam Surni M Guicholinus / Guiçolinus quondam Iuncte de Lacapanna M Guicholinus / Guiçolinus de Nichola Guiçolus M Guiçolus quondam Çunte M Guiçolus de Cuscugnano M Guiconis M Guidarellus quondam Bonacursi M Guidetus M Guidetus M camparius Guidetus de Amelia M Guidetus de Miliaciola M Guidetus Ymilia M Guidetus Rubeus quondam Venture M Guido M Guido M archiepiscopus Mediolanesis Guido da Velate, arcivescovo di Milano dal 1045 al 1068, morto nel 1071 (si veda Guido da Velate nel Dizionario Biografico degli Italiani). Guido M abbas abbatie de Caparana Guido M archipresbiter Lunensis Guido M archipresbiter de Santo Stephano Guido M episcopus Lunensis Guido, vescovo di Luni, primo con questo nome, attestato la prima volta nel gennaio 1021 e l'ultima il 7 aprile 1027 Guido M episcopus Lunensis Guido, secondo vescovo di Luni a portare questo nome. Attestato la prima volta il 5 maggio 1055 e l'ultima il 14 giugno 1078. Guido M marchio Guido, primo marchese di questo nome della stipe obertenga, figlio di Alberto III. Attestato dal 1051 (FALCO 1916, III) al luglio 1060 (FALCO 1916, XVIII). Guido M sacri palacii notarius attestato in due autentiche non datate Guido M presbiter de Ponzanello Guido Alberti M Guido de li Albizi M Guido de Bibula M Guido Biteccio M Guido quondam Bonacursi de Veçale M Guido Bulgius / Bulçius de Aventia M Guido de Burgo M ferrarius Guido de Cassano M Guido de Cergnano M Guido quondam Dominici Lucano M Guido de Donna de Vezano quondam Franciescini M arbiter Guido filius Fancelli M Guido de Ficario M Guido frater Guilliemi episcopi M Guido filius Gerardi de Tancredino / Bottacungo M dominus de Falcinello Guido de Herberia quondam Gerardi Blanki M Guido de Canneto quondam Guilielmi M Guido filius Guilielmini marchionis de Massa M Guido de Henricino M Guido Henrigeti / quondam Henrigeti M Guido de Herberia M dominus Guido quondam Iacopini M Guido Lucanus quondam Dominici M dominus Guido de Lucia M consiliarius Carrarie Guido de Montedarmo quondam Dominici M operarius de curte Sarzane Guido Muri M Guido de Nizola M Guido filius quondam Oliverii M Guido quondam Pandulfini M consiliarius comunis de Ponzanello Guido de Petrognano M Guido de Piculo M Guido de Ponçanello M Guido de Porta M Guido de Puzolo M Guido de Riolo M Guido quondam Rolandi M Guido Runtius M Guido Ringus filius Gerardi de Vexana / Runcius quondam Gerardi de Vafana M Guido Saçine / Sazine, filio Boti de Minizano M Guido de Soleria M Guido quondam Tiniosi M Guido Ugolinus quondam Brancii M Guido de Valle Stephani M Guido de Vallechia M Guido quondam Venture de Codesorbo M Guido de Vexano M Guidobonus M Guidobonus M consul comunis de Ponzanello Guidobotus M Guidolinus M Guidolinus de Foscherio M Guidolinus de Malliola M Guidolinus de Peravulpe M Guidolinus de Peretolo M Guidolinus Pretelli de Cazano M Guidolinus de Tancredo M Guidolinus de Via M Guidolinus Zanza M Guidolotus M Guidolotus quondam Ioboli de Miselia M Guidolus de Loiso M Guidolus de Popio M Guiducius filio Rubei de Carpina M Guilia F Guilicionellus de Scoriso M Guiliecio / Guilicio M Guiliecio / Guilicio de Amelia M Guilielmetus M Guilielmina F Guilielmina quondam Bonaiuncte de Castronovo F Guilielminus M Guilielminus quondam Accursi M Guilielmus Albus de Vezano M Guilielminus / Wilielminus de Annobono M Guilielminus / Wilielminus Barbadegati M Guilielminus / Wilielminus quondam Bastardi de Amelia M da identificarsi con Guilielmus quondam Bastardi de Amelia Guilielminus / Wilielminus quondam Belli de Columnata M Guilielminus / Wilielminus dictus Boscus M consiliarius Carrarie Guilielminus / Wilielminus quondam Burriani M Guilielminus / Wilielminus de la Cala M Guilielminus / Wilielminus de Carraria M Guilielminus / Wilielminus de Clarella M Guilielminus / Wilielminus Ferri de Ortonovo M Guilielminus / Wilielminus de Fontana M Guilielminus / Wilielminus de Gragnano M Guilielminus / Wilielminus quondam Lumbardi M Guilielminus / Wilielminus marchio de Massa M Guglielmo marchese di Massa, obertengo, figlio di Alberto Corso, attestato dal 1173 (LIBRI IURIUM, I.3, n. 562) al 1202. Guilielminus / Wilielminus de Moneta M Guilielminus / Wilielminus de Oletulo M Guilielminus / Wilielminus de Capannara quondam Picerii M Guilielminus / Wilielminus Pilloti M scarius Guilielminus / Wilielminus de Povici M Guilielminus de Rivo M Guilielminus / Wilielminus de Rivo M Guilielminus / Wilielminus de Tedesca M Guilielminus / Wilielminus de Tilloia M Guilielminus / Wilielminus filius Ugolini quondam Armannini M Guilielmolus M Guilielmus M Guilielmus M archipresbiter de Viano Guilielmus M archipresbiter, canonicus Lunensis Guilielmus M castaldus Guilielmus M episcopus Lunensis Guglielmo vescovo di Luni, attestato dal 17 maggio 1228 al 3 aprile 1272. Guilielmus M episcopus Lucensis Guglielmo II di Monte Albano, vescovo di Lucca dal 1330 al 1349 MANSI BARSOCCHINI 1836 , p. 327. Guilielmus M episcopus Astensis Guglielmo da Capriano, nato intorno all 1130-1135, fu secondo vescovo di Asti con questo nome dal 1173 al 1191 e in seguito arcivescovo di Ravenna, come da scheda di Giuseppe Mazzanti nel Dizionario Biografico degli italiani, vol. 60 (2003) Guilielmus M magister, fisicus Guilielmus quondam Symonis Asinelli M iudex Guilielmus quondam Guidonis Pisani M notarius sacri palacii attestato dal 1233 al 1252 Guilielmus M notarius sacri palacii attestato nel 1055 Guilielmus M notarius sacri palacii attestato nel 1168 Guilielmus M notarius sacri palacii, scriba publicus communis Carrarie attestato nel 1260 Guilielmus M sacri palacii et Lunensis curie notarius attestato nel 1198 Guilielmus M prepositus Lunensis, canonicus Lunensis Guilielmus M presbiter de Pegaçano Guilielmus M presbiter de Pegaçano Guilielmus M vicedominus episcopi Guilielmus Acorseti M Guilielmus quondam domini Alberti dicti Mascardi de Trebiano M Guilielmus de Albrico M Guilielmus quondam Attolini de Gragnana M Guilielmus Baldineti M Guilielmus quondam Bastardi de Amelia / filio quondam Bastardi de Guilielmo Blanco de Vezano M da identificarsi con Guilielminus quondam Bastardi de Amelia Guilielmus de Bianca M Guilielmus de Bleccoe M Guilielmus quondam Bonacursi Tascacincte de Sorgnano M Guilielmus quondam Bonensigne M Guililemus quondam Bonfilioli M Guilielmus Brancasicce M vicarius Guilielmus dicto Canuto quondam Bordoni M Guilielmus de Cafazo M Guilielmus de Codano M magister Guilielmus Cornachie/Corvachie M Guilielmus Corsus M forse appartenente ai marchesi di Massa-Corsica, identificazione possibile in Guglielmo Bianco figlio di Opizzino Guilielmus quondam Dainensis de Burçone M Guilielmus de donna Emma M Guilielmus de Factore M Guilielmus Ferri de Ortonovo M Guilielmus de Fosdenova M nobilis Guilielmus frater Gerardi Russi M Guilielmus de Gragnano M Guilielmus quondam Gerardi de Monzone M Guilielmus filius quondam Gerardini de Monçone M Guilielmus Graffi M Guilielmus de Groppollo M Guilielmus / Guillermus de Gragnana M Guilielmus quondam Gualteroni M consiliarius Carrarie Guilielmus quondam Guidonis Pisani de la Plebe M Guilielmus de Gragnana M donnus, monacus Guilielmus de Lamura M Guilielmus Lombardus M Guilielmus de Luna M consiliarius Carrarie Guilielmus Ma... M Guilielmus de Marcucio M Guilielmus quondam Martinelli de Rafanino M operarius de curte Sarzane Guilielmus Mascardus filius quondam domini Alberti vicedomini de Trebiano M Guilielmus de Mezana M Guilielmus Nigro de Castello M dominus Guilielmus Parentini M Guilielmus quondam Patiti de Ortale M Guilielmus Pisani de Ponte de Carraria M Guilielmus de la Plebe M consiliarius Carrarie Guilielmus de Poncellana M Guilielmus quondam Ramundini / domine Emme M consul comunis Carrarie Guilielmus de Renario M Guilielmus quondam Rolandi M Guilielmus de Sarrevallo M Guilielmus de Sorgnano M consiliarius castri Sarzane Guilielmus quondam Testafortis / Testaforte M consiliarius castri Sarzane Guilielmus de Torano, filius quondam Spinelli M dominus de Carrara Si veda RICCI 2012, pp. 42-45 Guilielmus de la Trina M Guilielmus Ugolini de Nichola M Guilielmus de Vallechia M Guilielmus de Veçale M iudex Guilielmus de Viano M Guilielmus Guilielmi de Vicino M Guilielmus quondam Vidaleti M Guilielmus quondam Vitaleti M Guilieta F Guirisecta quondam Guirisii de Torano F Guirisius M presbiter, canonicus Lunensis Guirisius M notarius sacri palacii attestato nel 1161 Guiscardellus M Guiscardellus de Ysembardo Befulki de Soleria M Guiscardus / Wiscardus M Guiterninus de Trebiano M Guitholinus Schivane de castro Sarzane M Guizolus de Monciculo M Guizolus quondam Paganini de Stazone M Guizolus Rusticoni de castro Sarzane M Gumpulus de Pegazana M Gunforutus M Guntardus de Caricino M Gunsmaretus M Hengeramus M Hengeramus / Hengeramutius M notarius sacri palacii attestato nel 1267, fratello di Tignoso Hengeramus M rector hospitalis de Ponte Tecto Hengeramus filio Attolini de Cacio M Hengeramus frater Gualteroni M Hengeramus quondam Parentis de castro Sarzane M notarius sacri palacii attetstato nel 1274, quasi certamente da identificare con Hengeramus notarius, fratello di Tignoso, attestato nel 1267 Hengeramus de Padule M Hengeramus filio Attolini de Caço M Hengolins M Henricolus de Soleria M Henricolus filius Ysembardi de Soleria, M Henricus M Henricus M becarius Henricus M castaldus episcopi Henricus M Enrico da Fucecchio, vescovo di Luni, nominato da Gregorio X poco prima del 4 aprile 1273, resignò la carica tra il 24 ottobre 1296 e l’inizio del 1297 (cfr. VECCHI 2011, p. 70 nota 3). Henricus M imperator Enrico II imperatore, detto il Santo (Hildesheim 973 -Göttingen, 1024). Henricus M imperator Enrico III detto il Nero assunse il titolo di tertius rex; alla morte del padre il 4 giugno 1039; venne poi incoronato imperatore a Roma il 25 dicembre 1046 e da quel momento lo troviamo citato come tercius rex, secundus Romanorum imperator augustus; (MGH DD HIII, pp. XXII-XXXI). Muore nel 1056 (si veda Enrico III su l’Enciclopedia Treccani ). Henricus M presbiter, plebanus de Monte Libero Henricus M prior de Carraria / domnus Henricus M vicedominus episcopi Henricus quondam Ardoini M Henricus de Balzano M Henricus Blancus quondam Ardoini <de Herberia> M potestas Henricus quondam Boni de Vignola M operarius de curte Sarzane Henricus de Dies M comes Forse da identificare con Enrico II conte di Diez (Rheinland-Pfalz) nato intorno al 1142 e morto nel 1189. Si veda SCHIEFFER 2001 Henricus de Falcinello M legum doctor, notarius Henricus filius Gerardi M Henricus quondam Guerini M Henricus filius Guiterni M Henricus quondam domini Henrici vicedomini de Trebiano M Henricus de castro Sarzane M notarius sacri palacii attestato in numerose autentiche non datate Henricus filius Sorete / Sorecte M Henruicus de Ysembardo M Henrigenus <de Debicoe> / <de Debbice> M Henrigetus M Henrigetus M correrius Henrigetus quondam Guidonis M Henrigetus de Prato M medicus, castellanus Amelie Henrigucius quondam Henrici de Canneto M Hermannus M episcopus Monasteriensis Ermanno II di Katzenelnbogen, vescovo di Münster dal 1173 al 1203 come da scheda di Hugo Stehkämper in Neue Deutsche Biographie (NDB), 8 (1969) Herbellus filius quondam Trebianelli de la Cala M Iacopinus / Iacobinus M Iacopinus / Iacobinus / Iacominus / Iacopus M archipresbiter de Amelia Iacopinus / Iacobinus M clericus de Monte Iacopinus / Iacobinus M consiliarius Iacopinus / Iacobinus M ferrarius Iacopinus / Iacobinus M presbiter, cappellanus Lunensis capituli Iacopinus / Iacobinus quondam Albertini M consul Iacopinus / Iacobinus de Ara M Iacopinus / Iacobinus filio quondam Bernardi M Iacopinus / Iacobinus quondam Bonvisi Lucanus M Iacopinus / Iacobinus de Boso / quondam Bosi M Iacopinus / Iacobinus de Caçano M Iacopinus / Iacobinus de Carraria M Iacopinus / Iacobinus quondam Curadeti de Tivegna M Iacopinus / Iacobinus de donna Diamante M iudex Iacopinus / Iacobinus Donnisi curie Lucane M Iacopinus / Iacobinus de donna Faina / quondam Faine M castaldus de Supraluna Iacopinus / Iacobinus quondam Formentini de Cepparana M Iacopinus / Iacobinus de Fosdenova M Iacopinus de Sarzana quondam Ienuini calçolarii de Felegaria M magister, fisico Iacopinus / Iacobinus Lucanus M Iacopinus / Iacobinus dictus Maledice M Iacopinus / Iacobinus domini Noradini Dei gratia Lunensis curie iudex M attivo nel 1223 Iacopinus / Iacobinus de la Padule M Iacopinus / Iacobinus quondam Pegolotti M sindicus de Nicola Iacopinus / Iacobinus domini Salomonis M Iacopellus Santeno M Iacopinus / Iacobinus de Soleria M Iacopinus / Iacobinus Talliavacha M notarius, sindicus, actor, procurator episcopi Iacopinus / Iacobinus de Veçale M iudex Iacopellus quondam Bonvassalli de S..ano M Iacopinellus M Iacobucius / Iacopucius M potestas Carrarie Iacobucius / Iacopucius quondam domini Alberti de Carraria / de Gandulfino M dominus Iacobucius / Iacopucius dictus Piçofridus M Iacopus / Iacobus M medicus Iacobus / Iacopus M presbiter rector ecclesie sancti Terentii Iacobus / Iacopus M dominus, vicedominus de Trebiano Iacobus / Iacopus quondam domini Aldebrandi de Trebiano M Iacobus / Iacopus quondam Curadi de Brina M Iacopus / Iacobus Finuccij de sancto Miniate M publicus imperiali autoritate notarius attestato nel 1346 Iacopus / Iacobus de Prato M frater de ordine Fratrum Minorum / frater de ordine Minorum Ianninus de Gropo M Iannis de Roberto M Iannonus de Burgonovo M notarius sacri palacii attestato nel 1253 Ianuensis de Ylice M Ieronimus M domnus Imiliola F ...inerius quondam Bonaiuti M Incuntro quondam Monteseni de Monte M Ingelese M Ingo filius Otberti M Ingolinus de Miselia M Innocentius M episcous, servus servorum Dei Papa Innocenzo IV, al secolo Sinibaldo Fieschi, eletto il 25 giugno 1243; muore a Napoli il 7 dicembre 1254 come da scheda di Agostino Paravicini Bagliani nel Dizionario Biografico degli italiani, vol. 62 (2004) Iocolus M massarius Iohannellus de Colle M Iohannellus de Valcava M Iohannes M Iohannes M abbas monasterii de Cepparana Iohannes M custos episcopi Iohannes M massarius Iohannes M prepositus Iohannes M prepositus, subdiaconus Iohannes qui est Amezo seu Gotezo M Iohannes Iohanni, qui est Amizoni M Iohannes Anagninus M presbyter cardinalis tituli Sancti Marci Giovanni d'Anagni, nato poco dopo il primo quarto del secolo XII dalla famiglia dei conti di Segni. Alessandro III lo elevò al titolo presbiteriale di S. Marco alla fine del 1167 o agli inizi del 1168. Attestato l'ultima volta il 22 marzo 1196 come da scheda di Gabriele Archetti nel Dizionario Biografico degli italiani, vol. 55 (2001). Iohannes de Bithazano Iohannes filius quondam Bonezi M Iohannes Bonus M Iohannes Bonus M consul de Ponzanello Iohannes de Collichia M Iohannes Formichella de Luca M Iohannes quondam Francisci de Flammis M publicus imperiali autoritate notarius attestato nel 1346 Iohannes Lombardus M Iohannes filius quondam Parentini de Mançeto M Iohannes de Pisis M priorem capituli et conventus S. Fridiani attestato nel 1346 Iohannes Ricio de Sorgnano M Iohannes de Sancto Martino M Iohannes Scocosagolli M vicarius potestatis Carrarie Iohannes Stado M Iohannetus / Iohanetus M Iohannetus / Iohanetus de Montale M Iohanninellus M Iohanninus M Iohanninus M magister Iohanninus de Sancto Martino filius quondam Alberti M Iohanninus quondam Aldeprandi de Rapugnana M Iohanninus de Gropo M Iohanninus de Quaroçola M stiparius Iohanninus de Piciolo M Ionas de Portuveneris M sacri palacii notarius attestato nel 1235 Iordanellus M Iordanus / Iordanis M Iordanus / Iordanis de Balognano M Iordanus / Iordanis M frater, monacus monasterii de Capparana Iovenetus M correrius Isa F Itta filia quondam Cari Amici de Sarzana F Iulita F Iulita de Sarzana F Iuncta M Iuncta M notarius attestato nel 1258 Iuncta quondam Brunete M Iuncta quondam Cerri de Beriola M castaldus domini Curradi Corsi Iuncta quondam Guilielmini de Serraursi M operarius de curte Sarzane Iuncta filius Madii M Iuncta quondam Malagonelle de Vezano M Iuncta quondam Petri de Montemarcello M Iuncta de Terria M operarius de curte Sarzane Iuncta Ugolini de Soleria M Iuncta de Vallerano M Iunctarellus quondam Gerardi Cacciarute de Torano M Iunctus quondam Alineti M Iuncuncellus de Stabio M Iurnis M Iuso M Iustamonte quondam Ruffinelli de Marçano M Iustamons / Iuxtamons / Iustamonte / Iuxtamonte M Iustamons / Iuxtamons / Iustamonte / Iuxtamonte M correrius vicarie, nuncius Iustus quondam Guidi M Laborans M Laborans quondam Borgeti M Laborans quondam Pancie M Labrutus M Lazarellus quondam Calderoni M Lambernonus de Vallecla M Lambertucius M Lambertucius de Illano Pontis M dominus probabilmente legato per via familiare ai marchesi di Massa Corsica, ma si ignora come Lamberzonus M consiliarius de Ortonovo Landus quondam Gerardini de Gualterono de Luca M sindicus Lanfranchetus M Lanfranchinus / Lanfrankinus M Lanfranchinus / Lanfrankinus M calzolarius Lanfranchinus / Lanfrankinus quondam Albertini de Levacastello M Lanfranchinus / Lanfrankinus de Colle M consiliarius Carrarie Lanfranchinus / Lanfrankinus quondam Guidonis Sagine M Lanfranchinus / Lanfrankinus quondam Ugonis de Herberia / de Herberia M Lanfranchinus / Lanfrankinus quondam Meliorati M Lanfranchinus / Lanfrankinus de Petrognano nepos <Bonacursi> M Lanfranchinus / Lanfrankinus de Sancto Terencio M Lanfranchinus / Lanfrankinus de Stabulo M Lanfrancus M Lanfrancus M clericus Lanfrancus de Herberia M Lanfreducius M Lanfredus Bonacursi M vicarius in provincia Lunisiane Lanfredus quondam domini Bonacursi Lanfredi de Luca M vicarius in provincia Lunisiane, dominus Laurentius / Lorencius de Bona M Laurentius / Lorencius de Via M Laurentius / Lorencius quondam Vitalis M Lazarellus de Castro Novo M Lazarinus quondam Bonsegnori de castro Sarzane M Lealis de Ara M Leo de Buto M castaldus domini Andree marchionis de Massa Leo de Torano M consiliarius Carrarie Likese M Lillus M Lingus de Torano M Litelda M Lombardellus de Soleria, filius quondam Ubertini M Lombardellus quondam Guilielmi M dominus de Falcinello Lombardetus de Blecce M Lombardia F Lombardinus M Lombardinus de Ciserano M Lombardus / Lumbardus M Lombardus / Lumbardus M domini imperatoris et Lunensis curie notarius in attività dal 1180 al 1190 Lombardus / Lumbardus de Aventia M Lombardus / Lumbardus de Corfezano M Lombardus / Lumbardus quondam Ugolini de Ticçano M Losignolus M Losius M Losus de Rivo M Lucanus M consiliarius Carrarie Lucanus quondam Bonacursi M Luciana de Paxano F Lusiardus M Maccius de Rio M Machetus M Machetus de Quaroçola M Macionus de Castro M Madonina F Magister de Albano M Magistrellus M Magnetus de Amelia M castaldus Mainardus M Mainelda F Mainetus M Maior filia quondam Amorosi de Arcula F Malabranca M Malabranca de Petrognano quondam Tiniosi M Malabuca de Treblano M Malamensis M Melanese M senescalcus episcopi Malrasus Ritius M Mançetinus de Amelia / quondam Panigacii de Amelia M Mançetus / Manzetus / Mangetus / Mangettus M castaldus Mançetus / Manzetus / Mangetus / Mangettus de Miliaciola M Mançetus / Manzetus / Mangetus / Mangettus de Tivenia / de Tivegna M Mançolinus M Manehesellis M Manfredinus M Manfredus de Luca M potestas Carrarie Manfredus olim principis Tarentini M Mangenus / Mançetus / Manzetus M castaldus / castaldus curie de Sarzana Mannolus M Mannutius M Mansilius quondam Baldeçonis de Barbaçano M frater Mansuetus de Sarzana M frater Mantectus de Amelia M castaldus Mantignonus M Manzetinus M Manzetus M Maorus M massarius Marabotus M Marabotinus de Petrognano M Marapicus M Marcellus de Cisirano M Marchese / Markese M Marchese / Markese filius Alberti quondam Hengolini de Miselia M Marchesellus / Markesellus M Marchesellus - Markesellus quondam Rusticelli de Utilia Marchesellus - Markesellus de Turano Marchesellus - Markesellus de Carraria quondam Venture Batigiati Marchesina / Markesina F Marchesinus / Markesinus M Marchesinus / Markesinus de Colinezolo Marchesinus / Markesinus filius Gibertini Marchesinus / Markesinus de Vallecla M Marchetus / Marketus M Marcollinus M Marcus de la Via M Maria F Maria quondam Gerardini de Ruffino F Marinellus M Marinus de Placentia M iudex Marrucius M Martellus M Martignonus quondam Bonacursi de Veçale M Martignonus de Barbazano quondam Bonaventure M Martignonus Corsi de Amelia M Martignonus quondam Martini M Martignonus de Miliaciola M Martinella quondam Martini de Pera F Martinellus Martinellus de Ara Martinellus Cavallus M Martinellus Martinellus de Orbagnano Martinellus de Plano M Martinellus de Rio M Martinellus de Robiano Martinetus Martinetus de Valporcara Martinoçus Martinonus Martinus M Martinus M massarius Martinus M presbiter Martinus quondam Acursi M Martinus quondam Alegre M Martinus quondam Alineti M Martinus de Ara M Martinus Becone M Martinus Bondonnus M Martinus filius quondam Bonezi M Martinus quondam Buce M Martinus Cerrianus M Martinus de Codena M Martinus de Colle M Martinus de Corano M Martinus Drago de Codana M Martinus Durans M Martinus Fantonus M Martinus de Foravino / de Foravino de Monteçanne M Martinus Gerardini quondam Burnengii de Cazano M Martinus de Gezo M Martinus de donna Greca M castaldus episcopi Martinus quondam Guerini M operarius de curte Sarzane Martinus de Losio M Martinus de Maliola M Martinus quondam Marcheselli M Martinus de Mezana M Martinus de Miselia M Martinus quondam Molinarii de Posticio M Martinus de Pera Martinus de Peroza M consiliarius Martinus de la Plaça M Martinus de lo Podio Martinus de Porcilliola M Martinus de Oliveto M Martinus de Ravenna M Martinus de Sancto Paulo M magister, fisicus Martinus de la Serra M Martinus quondam Soboli de Montechio M Martinus de Stabio M Martinus Tinellus M Martinus Venture M Martinus quondam Vitaleti M Matronis M canonicus Lucensis Marzericolus M Marzuccus M episcopus Lunensis Marzucco, vescovo di Luni, attestato la prima volta il 26 marzo 1214, anche se un documento del 5 febbraio 1213 (ASLu SF) fa pensare che l’avvicendamento fosse già avvenuto a quella data o poco dopo; l'ultima attestatzione è del 25 marzo 1220. Marzuccus Pisanus M Mascarius de Panicale M Masnerius M Masnerius de Trebiano M Massaria F Matelda quondam uxori Oliverii de canale Ianni F Matelda de Orbagnano F Matelda quondam Pagani de Balognano, uxor quondam Gregorii vitrarii, uxor Faime quondm Sinibaldi de Prato F Matolinus M Mattolus de Aciliano M Mauricius de la Cala M Maurus M Mazarasius de Rezola M Mazencollus M Mectarellus quondam Bernardi M Mediuslombardus M archipresbiter de Amelia Melanese M Melanese M senescalcus episcopi Melanese Brixiolini, civis Lucano M Melanese quondam Grossoli de Platia M Meldeprata F Melioratus / Melioretus M Melioratus / Melioretus de Amelia M Melioratus / Melioretus de Fornoro M Melioratus / Melioretus de Moneta M Meliore F Meliore quondam Aiuti de Serravalle M Meliore quondam Bonaiute de Castronovo M Meliore quondam Bonensingne M Meliore quondam Bonevite M Meliore M consul Meliore de Roncio M Meliore quondam Venuti de Ortonovo M sindicus generalis Melioretus quondam Richeti M sindicus generalis Meliorinus M Mellodia mulier Ugolini Marzoli F Menabos M Mercadante / Mercadantus / Mercatantus M Mercadante / Mercadantus / Mercatantus quondam Armannini M Mercadante / Mercadantus / Mercatantus de Carraria M Mercadante / Mercadantus / Mercatantus de la Felecta M Mercadante / Mercadantus / Mercatantus filio Gerardini de Panicali M Mercadante / Mercadantus / Mercatantus quondam Rainaldini de Fosdenova M Mercadante / Mercadantus / Mercatantus de Sancto Stephano M Mercadellus M Mercadellus filius Benvenuti M Mercadellus de la Via M Mercadus Bonnannus M Mercadus filius Rose M Mercator quondam Rollandini dicti Pecçamecçane de Sarzana M Mercadus de Valdonica M Mercadus de Via M Messandinus M Messeretus M Messerotus de la Serra M Messerus M Messerus de Casaposi M Michael quondam Albertoni de Balognano M Michael de Pozolo M Micheletus M Miletus de valle Stephani M Milium M Mimonus de Vallecla M Minicucius M Molinarius M Molinarius de Campilia M Molinarius de Veciale M Molioretus M Monachellus M Montaninus M Montaninus Muçagallina M Montaninus de Sporliano M Montecellus de Capagnano M Monteclese M Montesanus M Morandus de Arcula M Morectus / Moretus M Morectus / Moretus de Sarzana M Moregnanus M Morengnolus quondam Gerardini de Terria M operarius de curte Sarzane Morescus de Bracelli M Morruellus Malaspina M vicarius, marchio Moroello marchese Malaspina, figlio di Corrado l’Antico, capostipite del ramo di Mulazzo (Spino Secco). La prima attestazione certa è del 1266 (FERRETTO 1901, p. 39, doc. CX); nel 1269 è vicario del vescovo Guglielmo in provincia Lunisiane; (Codice Pelavicino 140 e 141). Muore nel 1285 in Sardegna (FHP, col. 693). Mulinarius M Muscius M Musus M Muzeconus M Natalicius M Nicholaus M advocatus Lunensis curie Nicholaus M iudex domini episcopi Nicholaus M presbyter, cappellanus plebis Sancti Michelis de Trebiano Nicholaus de Flisco M comite Lavanie Niccolò Fieschi, appartenente al ramo ligure dei conti di Lavagna, è attestato dal 1247 al 1307 (si veda Niccolò Fieschi nel Dizionario Biografico degli Italiani). Nicholaus filius Gerardini Mercati M imperialis aule iudex et notarius et scriba publicus Nicholaus Maconis M notarius, locum tenens absentis vicarii et iudicis provincie Lunisiane attestato nel 1271 Nicholaus Plontodoris M iudex ordinarius et notarius attestato nel 1277 Nicholaus Vinciguerre filius de Sancto Stephano M iudex ordinarius, notarius sacri palacii attestato nel 1261 Nicholetus M Nicholetus quondam Martini Grassi M Nicholetus de castro Sarzane M castaldus episcopi Nicholetus quondam Ugolini Blanci de Soleria M procurator, castaldus Nicholosius M Nicholosius M notarius Nicholosius de Castro Sarzane M Nicholosius Bonaccursi de Biana M consiliarius Carrarie Nicholosius quondam Claramici de Orto M Nigronus quondam Bonomi M consul Nigrus / Niger M Nigrus / Niger de Capriliola M Nigrus / Niger de la Serra M Nobilinus M Norandinus M episcopus Lunensis Norandino, vescovo di Luni, attestato da pochissimi documenti, uno del gennaio 1222, uno del maggio successivo e uno non datato, forse redatto nel 1221. Normanninus M iudex, assessor, vicarius pro episcopo Normanninus de Bernanduccis de Luca M iudex Normanninus de Luca M iudex Nuvelonus M Nux de Lune M Ochetus de Avencia M Octoflos filius quondam Domalfolli M Octonellus natus Ponçanini quondam Folberti M consul comunis de Ponzanello Octonellus de Noceto M Odecio de Ysola M Odo M Odo M presbiter del Calesa Odo de Bibola M Odo de Casapoci M Odo filius Mascari M Odo de Sarzana M Odolinus M Ogerius de Contebono M Ogerius de Cuna M Ogerius de Propezo M Olgerius de Pontremulo quondam Aldeberti M arbiter Oliverius / Uliverius M Oliverius / Uliverius M presbiter, cappellanus Lunensis episcopi Oliverius / Uliverius de Barbazano de Lamica M Oliverius / Uliverius de Blarono M Oliverius / Uliverius de la Cala M Oliverius / Uliverius de Canale Iannis M operarius de curte Sarzane Oliverius / Uliverius filius Gervaseti, qui fuit de Gassano M Oliverius / Uliverius de Milliacia M Oliverius / Uliverius de Puleca M Oliverius / Uliverius filius quondam Tesi M Oliverius / Uliverius de Valdonica M Omodeus quondam Aldebertini M Oncomus M magister, canonicus Lunensis Opecinus / Opicinus / Opizinus M balistarius Opecinus / Opicinus / Opizinus M balistarius Opecinus / Opicinus / Opizinus M iudex Opicellus de Silva Maiori M Opizus / Oppizus / Opeçus M Opizus / Oppizus / Opeçus M custos, canonicus Lunensis Opizus / Oppizus / Opeçus de Seravalle M notarius attivo nel XIII secolo Opizus / Oppizus / Opeçus qui moratur Selvaricie M presbiter Opizus / Oppizus / Opeçus dictus Bastardo de Olivola M Opizus / Oppizus / Opeçus Gerardi Lealis M iudex Opizus / Oppizus / Opeçus quondam Peregrini de la Padule M Opizus / Oppizus / Opeçus filius Pili M Opizus / Oppizus / Opeçus de Sarzana M dominus, iudex Opizus / Oppizus / Opeçus de Soleria M Opizus / Oppizus / Opeçus de Vernatio M canonicus Lunensis Oradinus quondam Bellomi/quondam Bellomi de Fonci M Obertus filius quondam item Otberti, itemque marchio M marchio Oberto II marchese della stirpe obertenga, figlio di Oberto I e capostipite della linea detta Obertina. Attestato dal 975 (MURATORI 1773, I, coll. 631-636) al 1014 (CALLERI 1997, n. 21). Otto M Otto imperator Ottone III, imperatore e re di Germania (Kessel, Cleve, 980 - Castel Paterno 1002). Otto dux Bawarie Ottone I di Wittelsbach, duca di Baviera, nato intorno al 1120, conte palatino, fedele partigiano di Federico I imperatore. Morì a Pfullendorf l'11 luglio 1183 come da scheda di Ludwig Holzfurtner nel Neue Deutsche Biographie, Band 19 (1999). Otto de Ronciliolo M Ozegnolus de Sancto Stephano M Paganella filia quondam Amati / filia quondam Amati de Orbagnano F Paganellus M Paganellus quondam Bernardi de Valmori M Paganellus de Padule M Paganellus quondam Petri M Paganellus Çaccangni M Paganetus de Cornilione M Paganetus filius quondam Paganelli de Linario M Paganinus de Antognolo M Paganinus quondam Boni M Paganinus quondam Boni de Oliveto M operarius Paganinus quondam Dannacini M Paganinus quondam Iohannis M consuls de Marola Paganinus quondam Mainardi M Paganinus de Oliva M Paganinus de Piazo M Paganinus de Ponçano M Paganucius de Padule M Paganinus de Sancto Stephano M notarius; syndicu, actor et procurator ac negociorum gestor episcopi Lunensis attestato dal 1253 al 1255 Paganinus M domini Frederici secundi Romanorum imperatoris notarius attestato in una autentica non datata Paganus M Paganus M notarius sacri palacii presente in diverse autentiche non datate, posteriori al 1230 Paganus de rivo de Armo M Paganus de Balognano M Paganus filius Matelde de Balognano et Faime quondam Sinibaldi de Prato M Paganus Ramundini M Palmeria quondam Bonfilioli F Palmerinus de Avula quondam Çanni M Palmerinus filius Guidonis de Herberia M Palmerius M Palmerius M consiliarius Carrarie Palmerius quondam Acursi M Palmerius de Savia M Palmerolus de Fontana M Pançera M Panicacius de Vallecla M Panicia Panicolus M Panigacius M Paninus M Pansutus M Papa M Parcis M correrius Parens M Parens M iudex de Vallecla Parens M magister Parens de Capriliola M Parens quondam Pasqualini / quondam Pasqualini de castro Sarzane M castaldus Parens quondam Patrisii de Bibola M Parens quondam Pellini M castaldus Parens de Terrarossa M Parens quondam Upecini de castro Sarzane M Parens de Vallecla M Parenstina de Terrarossola F Parentinus M Parentinus M domini Frederici Dei gratia Romanorum imperatoris notarius attivo nel 1253 Parentinus de Balzano M Parentinus quondam Guilielmini de Serravalle M Parentinus quondam Mançeti / quondam Manceti / quondam Manzeti M castaldus curie Amelie Parentinus frater Peregrini M Parentinus Todeschie M Parisius de Regnano M Pasquale quondam Acursi de Barbaçano M Pasqualinus M notarius sacri palacii, scriba publicus provincie Lunisiane attestato dal 1260 al 1272 Pasqualinus de Brasile M operarius Pasqualinus de castro Sarzane M notarius Pasqualinus filius Parentis de Pasqualino de castro Sarzane M Passador M Passaventus quondam Bonsengni de castro Sarzane M Pastor M pastor Lunensis ecclesie Paulus M Paulus M frater, minister hospitalis Sancte Crucis ad Faucem Arni Paulus M frater, monacus monasterii de Capparana Paunessa F Pedone quondam Bonaventure de Cepparana M Pegolotus M Pelerinus filius Uberti de Soleria M Peradellus M Perasonus de Aventia M Percival quondam Guilielmi M Percival Guilielmini de Portoverio M Peregrinus M archipresbiter de Soleria Peregrinus M canonicus Lunensis Peregrinus M castaldus Peregrinus filius Bonalbergi notarii / filius Bonalbergi de Carraria notarii M summi pontificis auctoritate notarius, iudex ordinarius attestato nel 1267 Peregrinus de Apognana quondam Alberti M Peregrinus filio Capreti de Popellano M Peregrinus de Caria M canonicus Lunensis Peregrinus de Carraria M castaldus Peregrinus de Cotto M Peregrinus de Burcione, filius quondam Gotezonis M Peregrinus de Palude / de la Padule M castaldus Peregrinus de Puleca M Peregrinus de Torano M Perosius de castro Sarzane M notarius Persona de castro Sarzane M Persona quondam Ubertini de Seraursi M operarius de curte Sarzane Personeta de castro Sarzane M Pesellus M Petrus M dominus, canonicus Sancti Fridiani Petrus M consiliarius Petrus M episcopus Lunensis Pietro vescovo di Luni, attestato probabilmente la prima volta nell'ottobre 1178; con certezza nell'aprile 1179 e l'ultima nel febbraio 1190. In un documento del novembre 1180 è detto vescovo e conte (Dei gratia Lunensi episcopo et eiusdem comitatus comite). Petrus M iudex domini imperatoris roga alla metà del XII secolo Petrus M iudex sacri palacii roga alla metà del XII secolo Petrus M massarius Petrus M magister, medicus Petrus M notarius sacri palacii attestato dal 1209 al 1229 Petrus M presbiter de Soleria Petrus Adalaxie de Sarravalle Petrus quondam Alberti M Petrus de Ançelina M Petrus de Arcula M iudex de Vallecla Petrus quondam domini Bernardini de Herberia M Petrus quondam Blanci de Marçano M Petrus <filius Bonacursi> M Petrus de Brancheto M Petrus de Capagno M Petrus de Capriliola M Petrus Cibiliani M Petrus M presbiter de Cuscugnano Petrus Dalportone M Petrus de Donata M Petrus de Florino M Petrus filius quondam Gentis de castro Sarzane M notarius sacri palacii attestato nel 1267 Petrus quondam Gibertini M Petrus quondam domini Girardini <de Herberia> M Petrus quondam Gualteroti de Soleria M notarius sacri palacii attestato dal 1255 al 1278 Petrus quondam Henrigoli M Petrus de Herberia M Petrus Iordani M consiliarius Petrus de Lamusca de Soleria M Petrus quondam Macchangnani de Canaleçensi M Petrus de Orbagnano Petrus quondam Panicacii M Petrus filius quondam Petri M Petrus de Pontremulo M Petrus de Porreto M Petrus de Pullola M Petrus quondam Sabrini M Petrus de la Serra M Petrus de Soleria M notarius sacri palacii attestato nel 1267 Petrus de Summo Vico M Petrus de Valdonnica M Petrus de Valença M Petrus quandam Villaneti de Soleriade Luna M Pettenarius de Cervaria M Philamannus M Philippinus M Philippucius de Sarzana M Philippus M Philippus M episcopus Lunensis Fiippo vescovo di Luni, secondo con questo nome, attestato un'unica volta nel marzo 1096. Philippus M domini Ottonis quarti Romanorum serenissimi imperatoris notarius attestato dal 1215 al 1225 Philippus filius Maccii M Philippus de Prato M Philippus de Soleria M Philippus de Viciale M Picus M Piciolbonus / Piçolbonus / Pizolbonus M Piciolbonus / Piçolbonus / Pizolbonus M archipresbiter Piciolbonus / Piçolbonus / Pizolbonus quondam Ugolini de Arcula, de loco dicto Monte M Piçolus M Pildiritius filius Opiçonis de Soleria M Pilinketus M Pilius de Susano M Pillitius M Pillotus de Ortonovo M Pilosus M Piluchus filius Guidonis de la Feletta M Pilus M Pilus de Campagnano M Pilus Ricii M Pina filia quondam Rogerini de Maretima F Pinus Compagneti M Pinosius nomine Iacopinus M Romanorum imperatoris notarius attestato nel 1231 Pipinus M episcopus Lunensis Pipino, vescovo di Luni, attestato la prima volta nell'agosto 1970 e l'ultima nel febbraio 1176. Pisanella F Pisanus M Pisanus de Monteclo M Piscialaqua M Pizolus filius Albertide Follis de Barzi M Pizus Iordanis M Placentia / Plasentia F Placentinus de Vallecla M Plebanetus quondam Aldebertini M consul castri Sarzane Plebanus M consiliarius Carrarie Plebanus quondam Ugolini de Veçale M Pocobella de Molino F Podestas de Fliolino M Poletus de Polo Polletus frater Mellodie M Ponçaninus M Ponçius / Pontius M Ponçius / Pontius quondam Albertinelli pecciatoris M Pontremulus M domnus, clericus monasterii de Capparana Porcarinus M Portenarius / Portonarius M presbiter Portenarius / Portonarius de Tivegna M Prebosus M Prefectus M domini imperatoris atque Lunensis curie notarius attivo dal 1198 al 1227 Prefectus notarius domini Henrici imperatoris invictissimi attestato in attività nel 1197 Proculus de Amelia M Prodominus M Prodomus / Prodohomo M Prodomus / Prodohomo quondam Alcarini M Prodomus M Pucius de Soleria M Pugnetus de Orbagnano Rafiolus M Rafiolus quondam Guidonis Calmangarii M Raimençus M Raimondus M episcopus Lunensis Raimondo, vescovo di Luni, attestato la prima e ultima volta nel febbraio 1168 come electus, ossia eletto ma non ancora consacrato. Raimundinus / Raimondinus / Ramondinus M Raimundinus / Raimondinus / Ramondinus quondam Formentini de Corciola M operarius de curte Sarzane Raimundinus / Raimondinus / Ramondinus Gerardini M Raimundinus / Raimondinus / Ramondinus quondam Guidonis de Opizo M operarius de curte Sarzane Raimundinus / Raimondinus / Ramondinus de Petrognano M Rainardus M presbiter Rainerius / Raynerius/ Reinerius M pelliciarius Rainerius / Raynerius/ Reinerius M presbiter Sancti Mauricii Rainerius / Raynerius/ Reinerius M scarius Rainerius / Raynerius/ Reinerius quondam Aicardini de Orto M Rainerius / Raynerius/ Reinerius filius Bottomini de Rofianus M Rainerius / Raynerius/ Reinerius de Castronovo M Rainerius / Raynerius/ Reinerius de Corvaria M Rainerius / Raynerius/ Reinerius de Fosdenova M Rainerius / Raynerius/ Reinerius Gualteroti M vicarius pro comuni Pisano in provincia Lunisiane Rainerius quondam Guilielmini de Guertio M Rainerius / Raynerius/ Reinerius quondam Rustichini M Rainerius / Raynerius/ Reinerius filius quondam Salli de Ripa Arni M domini Henrici serenissimi Romanorum imperatoris iudex et notarius attestato in autentica non datata Rainerius / Raynerius/ Reinerius quondam Tancredi M Rainerius / Raynerius/ Reinerius de Terençoliis M Ramanenseus de Sarzana M Ramengus M Ramengus de Casapoci M Ramundetus M Ramundetus de Iovello M Rainaldus Franciscus M Rangolellus de Lacanova Rangone M Ranucinus de Carraria M miles Ranucinus <filius Henricoli> M Ranucius quondam Iacobi Quiviquii M Rapallus quondam Barçi de Guaraçano M Rapallus de Veraxano M Ravanellus M Rapestra F Recordatus de Sarzana M Reigetus / Rigettus M Remburça F Renanus M frater de ordine Fratrum Predicatorum Retondalus de Castronovo quondam Gerardini M Retondolus de Colle M Retondolus de Vallecla M Retondus de Castronovo quondam Gerardini de Colle M Ribellus M Ricandus M notarius attestato nel 1236 Ricardellus de Castello Novo M Riccadonna F Riccadonna filia quondam Bonacapti F Riccadonna quondam Henrici de castro Sarzane F Riccius de Montemarcello M Riccolus M Riccomannus quondam Monaci de Ponzanello M Riccomannus quondam Vitaleti M Riccomannus Bolgarini de Luca M vicarius in provincia Lunisiane Riccovillanus de Veçale M consiliarius Carrarie Riccus de castro Sarzane M Richelda / Richalda F Richelda filia Amate F Richelda quondam Bonici F Richelda magistri Fancelli F Richelda de Minuçano F Richelda <quondam Rodulfini de Vico> F Richelda filia quondam Vicini de Vico F Ricius quondam Bottocii de Oliveto M operarius de curte Sarzane Ricobaldus M Ricolus de Trebiano M Ricomannus M consiliarius Ricomannus de Colle M Ricourus Gaberthus quondam Oradini de Avula M Rigalporus de Amelia M Rippellus M Ripus M Robertus de Sarzana M Rodulfinus M Rodulfinus de Carersto M Rodulfinus de Vico M Rodulfus M Rodulfus M arcidiaconus Lunensis Rodulfus M camemarius Da indentificarsi probabilmente con Rodolfo di Castelmur, sul quale CASTELMUR_1978 Rodulfus M domini imperatoris notarius attestato tra 1139 e 1141 Rodulfus de Panzano / Ponzano M Rodulfus de Sancto Stephano M castaldus domini Gualterii Lunensis episcopi Rodulfus de Torano M Rodulfus quondam Ugolini M consiliarius Roffinellus de Marzano M Rofinellus de Colle M Rofinus M dominus de Bozano Rogerinus M Rogerinus quondam Advocati M Rogerinus Sinischie de castro Sarzane M Rogerius M Rognosus / Rongnosus M Rolandetus de Fosdenova quondam Gerardi M Rolandinus / Rollandinus quondam Guilielmi de Folo M Rolandinus / Rollandinus M Rolandinus / Rollandinus M canonicus Lunensis Rolandinus / Rollandinus <quondam Bonadoni> M Rolandinus / Rollandinus quondam Code Iudei / Bottacungo M dominus de Falcinello Rolandinus / Rollandinus quondam Gualdi M operarius de curte Sarzane Rolandinus / Rollandinus quondam Guilielmini M operarius de curte Sarzane Rolandinus / Rollandinus de Marola M Rolandinus / Rollandinus de Montecello M operarius de curte Sarzane Rolandinus / Rollandinus de Monteclaro M Rolandinus / Rollandinus de la Padule M Rolandinus / Rollandinus de Portesone M Rolandinus / Rollandinus filio quondam Torselli M Rollandus M Rollandus M abbas de Cepparana Rollandus M canonicus Lunensis, diaconus Rollandus M castaldus Rollandus M diaconus Rollandus M diaconus, monacus Rollandus M ferrarius Rollandus M presbiter de Castro Novo Rollandus M vicecomes Rollandus de Carraria M miles Rollandus <frater Peregrini archipresbyteri> M Rollandus filius quondam Gerardini de Monçone M Rollandus quondam Guilielmi de Valdonega M Rollandus quondam domini Henrici Blanci de Herberia M Rollandus de Panigale M clericus Rollandus de Soleria M castaldus Rollandus quondam Ugolini de Veçale M Rollandus quondam Tebaldini de Soleria M Rollandus de Torano M Rollandus filius Ugolini de Valcava M Rolandus Vagus de Luca / Vagus / Vagus Lucanus / Vagi M Rolandinus / Rollandinus de Vezano M Rollandutius M Romanus F abbas abbatie Sancti Venantii Cepparane Romea F Romea filiam quondam Gerardini de Sorbo F Romeus M Romeus quondam Brancheti M Romeus M consul de Falcinello Romeus Lazarelli de Castronovo M Romeus Morsellere de burgo Sarzane M Romeus de Soleria M Romeus quondam Vitalis escarii M operarius de curte Sarzane Rondarella quondam Formenti de castro Sarzane F Rosa F Rosa de Balognano F Rosada mater filiorum quondam Alberti F Rubeus / Rossus M Rubeus / Rossus M iudex, assessor in provincia Lunisiane Rubeus / Rossus quondam Philippi M consiliarius Sancti Terencii Rubeus / Rossus de Fosdenova M Rubeus / Rossus quondam Iacomini M iudex Rubeus / Rossus de Sarzana M iudex, dominus Probabilmente da identificarsi con Rossus iurisperitus presente in diversi altri documenti nella seconda metà del XIII secolo. Rubeus / Rossus quondam Gerardi M Rubeus / Rossus de Sarzana M iurisperitus Probabilmente da identificarsi con Rubeus / Rossus iudex presente in diversi altri documenti nella seconda metà del XIII secolo. Rubeus / Rossus de Ysola M Rossolus de Favale M Rustichinus de Orbagnanno M Rubbertus M pistor Ruffaldus M Ruffinus M Rugelettus M Rundanellus M Rustegonus M Rustichellus / Rusticellus / Rustigellus M Rustichellus / Rusticellus / Rustigellus de loco dicto Peretolo filius quondam Guilicionis M Rustichellus / Rusticellus / Rustigellus Rogete Stiporto M Rustichellus / Rusticellus / Rustigellus de Sanctomeniaco M Rustichellus / Rusticellus / Rustigellus de Vignola M Rustichellus / Rusticellus / Rustigellus quondam Vitalis escarii M operarius de curte Sarzane Rustichinus / Rustiginus M Rustichinus / Rustiginus de Castro Novo M Rustichinus / Rustiginus de Gisla M Rusticus M Rusticus M magister Sancte Crucis de ripa Sarni Rusticus M presbiter, cappellanus domini episcopi Sabbatinus M Sabbatinus quondam Albertacii M operarius de curte Sarzane Sabbatinus de Apiola filius quondam Donne de Apiola M Sabbatinus quondam Durantis Ravolati M operarius de curte Sarzane Sabbatinus de Monteçanne M Sabbatinus de Plaza M Sabbatinus de castro Sarzane M Sabbatinus de Seraursi M operarius de curte Sarzane Sabbatellus <filius Bonguidi> M Sachinus quondam domini Gualdi de Sancto Stephano M Sachinus filius Nuveloni M notarius attivo nel 1279 Saconus M Safarone Picialboni M Saladinellus filius quondam Iacopini Malaraice M Saladinus M magister, archipresbiter de Viano Saladinus M magister Saladinus de Fosdenova M Saladinus quondam domini Saladini de Fosdenova M Saladus quondam Actocanini de Masio M Salamoncellus/Salomone Baratella M dominus Probabilemnte da identificare con Salamone Lucano presente in numerosi documenti Salicia M domina Salomon Lucanus M dominus, nobilis Probabilemnte da identificare con Salamone o Salamoncellus Baratella Lucano presente in altri documenti Salvagius de Marciasio M dominus Salve quondam Alberti M Salve de Fontenella M Salve de Montia M Salvetus / Salvettus M Salvetus / Salvettus de Castronovo M Salvetus / Salvettus de Fontenella M Salvetus / Salvettus de Petrognano M Salvetus / Salvettus quondam Ugolini de Ortonovo M Salvus quondam Carençoli M operarius de curte Sarzane Samuel quondam Blanci de Marçano M Samuellus quondam Blanci M Saracinus Colmezano M Saracina F Sarda F Sardus M Sardus M marchio da identificare col marchese di Massa attestato nel 1213 come detentore di Castello Aghinolfi e poi ancora nel 1216 Saricinus M Sarzanensis quondam Gandolfi M operarius de curte Sarzane Sarzanensis de castro Sarzane M Savarisius M consul de Ponzanello Scoita F Segnorellus / Seniorellus M Segnoretus / Senioretus M Segnoretus / Senioretus M consiliarius Segnoretus / Senioretus de Ponzano M consiliarius Segnoretus / Senioretus quondam Rainerii de Cortiola M Segnoretus / Senioretus de Vallecla M Segnorinus M Segnorinus / Seniorinus de Vallecla M Selveradus filius quondam Enzoni M Sembardus M Sensus M Septembrina F Septembrina filia quondam Guilielmi de la Trina F Septembrina de castro Sarzane F Sibilia F Sibilia quondam Mansi F Sibilia quondam Venture F Sifredus M Sygenaldus de Orbagnano M Sikinus M Sigezo M Simona F Simon / Symon quondam Iuncte de Sancto Stephano M Simon/Symon M scarius Simon / Symon Asinellus de Carraria M Simon / Symon de Porta M Simonetus / Symonetus M operarius de curte Sarzane Simonetus / Symonetus M notarius, sacri palacii notarius attestato dal 1255 al 1279 Simonetus / Symonetus quondam Gerardini de Terriola M operarius de curte Sarzane Simonetus / Symonetus quondam Sabrini M Simonetus / Symonetus de Serra M Simonetus / Symonetus quondam Vite M Sismundus M camerlengus Sismundus M canonicus Lunensis, custos Soldanus frater Norandini episcopi M Spagnolus Bonfantis M Spinelli M nome collettivo Spinellus M Spinellus quondam Baldicioni de Ponzanello M Spinellus filius Caruccii M Squasius M Stancius M massarius Statius M Stephanellus de Summo Tranci quondam Bessi M Stephanetus de Cepparana M Stephanus / Stevanus M Stephanus / Stevanus de la Crosa M Stephanus / Stevanus de Guerceto M Stephanus / Stevanus de Ponzanello M Sticius Conforti de Mulathuso M Stoplius de burgo Sarzane M Stoppus quondam Alberti de burgo Sarzane/ filio Alberti Corbellarii M corbellarius Stoppus de Sarzana M speciarius Strapatus M Strapatus de Padule M Suscarius de Trebiano M T. M presbiter de Biliolo Taddeus de Carraria Bonalbergi notarii filius M apostolice sedis auctoritate notarius attestato in una autentica non datata Tancredinus M Tancredinus quondam Bernardi M dominus de Falcinello Tancredinus filius Gerardi de Tancredino / Bottacungo M dominus de Falcinello Tancredinus de Vallechia M Tancredus M Tancredus Lucanus M iurisperitus Tancredus de Padule M Tegrinus filio Albertini de Nirono M Tedaldinus M Tedaldus quondam Pagani M Tedora F Tedora F domina de Falcinello Tedora de Ficola quondam Franceschini F molendinaria Tegrinus M iudex Tempanellus M iudex provincie Lunisiane Temus M cantor Terraforte M Testa M Testa de plano Carrarie M Testaforte de Sarzana M imperii sacri iudex, notarius, syndico et procuratori episcopi Lunensis attestato nel 1255 Teuzo M presbiter Thebaldinus M Thebaldinus de Debicoe / de Debbice /de Bobice M Thebaldinus de Padule M Thebaldinus quondam Robertini M Thebaldinus de Soleria M castaldus Thodescus quondam Beccafabe M Theopoldus de Leschemunde M comes Forse identificabile con Diepold conte di Lechsgemünd, nato intorno al 1140 e morto nel 1192 come da scheda di Doris Pfister pubblicata il 14.05.2012 nel Historisches Lexikon Bayerns Thodescus quondam Bonizi M operarius de curte Sarzane Tholomeus M archipresbiter de Castello Tholomeus de Congia presbiter Tholomeus de Fonticlo Thomas de Ponçano M Tillora F Timpus Tiniosus / Tignosus / Tigniosus M Tiniosus / Tignosus / Tigniosus de Baldolino M Tiniosus / Tignosus / Tigniosus Buraio M Tiniosus / Tignosus / Tigniosus de Fontanella M Tiniosus / Tignosus / Tigniosus quondam Gerardini M operarius de curte Sarzane Tiniosus / Tignosus / Tigniosus de Maroalco M Tiniosus / Tignosus / Tigniosus M consuli de Moncicolo Tiniosus / Tignosus / Tigniosus quondam Parentis de castro Sarzane M castaldus episcopi Tiniosus / Tignosus / Tigniosus de Ripola M castaldus episcopi Tinnisius M Tiralducius M Todescha quondam Gualteroni de Carcandula F Todeschinus M Todeschus / Todescus M Todeschus / Todescus M rector ecclesie Sancti Mauricii Todeschus / Todescus quondam Guilielmi M Torisendus filius quondam domini Gibertini <de Herberia> M Torreculus M Torsellero de Sarzana M Tosus de Calesana M consul de Marola Trafanellus quondam Gerardini de Ysola M Trampulius quondam Dominici cortesiani M operarius de curte Sarzane Trapedecinus quondam Gonforuti de Beduçano M Trebaldinus M Trumbolus de Amelia M Tudiscus quondam Bonapartis M Turchius / Turcus M Turpha M Tursaccus M Lunensis canonicus Tursus M magister Tursus de Tivennia M Tuscanus M Tutobonus M Ubaldettus M Ubaldinus M Ubaldinus de Nichola M Ubaldus M cantor, canonicus Lunensis Ubaldus filius Guidonis de la Feletta M Ubaldus de Parente / quondam Parentis M Ubertellus M Ubertinus M Ubertinus de la Cala M Ubertinus Grassus de Sarzana / Crassi / Crassus M Ubertinus de Rio M Ubertinus de la Serra M Ubertinus de Thufara M Ubertinus de Valmoro M Ubertus M Ubertus M magister Ubertus de Boiano, Pagani filius M magister Ubertus de Formicoso M Ubertus Rossus M Ubertus de Soleria M Ubertus de Torano, filius quondam Spinelli M dominus de Carrara Si veda RICCI 2012, pp. 42-45 Ubertus quondam Çurri / Çurri Lucano M Uguicius de Fano M Ugerinus M Ugerinus de Petro M Ugetus M Ugitius M Ugitius M archipresbter ecclesie sancti Stephani Ugitius M camerarius Ugo M Ugo M archidiaconus Ugo M archipresbyter de Colognola Ugo M presbiter de Ponzanello Ugo < filius quondam Alberti marchionis> M marchio Ugo, marchese della stipe obertenga, figlio di Alberto III; risulta già defunto nel 1080 (FALCO 1916, XXVI). Ugo filius quondam Azonis M Ugo de Casapoli M Ugo de Herberia M Ugo Machetus filio quondam Guidonis Rubei M Ugo Melice M Ugo de Pilato M Ugolinus M Ugolinus M canonicus Lunensis, subdiaconus Ugolinus M consiliarius Carrarie Ugolinus M sacri palacii et Lunensis curie notarius sacri palacii notarius ativo dal 1204 al 1230 Ugolinus de Amelia M Ugolinus quondam Annoboni M Ugolinus Armannini /quondam Armannini M Ugolinus dictus Bellapença de Castronovo M Ugolinus de Bellosa M Ugolinus Bicus de Vezano M Ugolinus de Bonaora M Ugolinus quondam Bonfilioli M Ugolinus quondam Bonusii M consiliarius Ugolinus de Carraria M Ugolinus de Columba M Ugolinus quondam domini Dati iudicis, olim filii Conforti notarii /quondam domini Dati iudicis de Sarzana M Ugolinus Dominice M consiliarius Ugolinus de Ficaro, quondam Falconi M Ugolinus frater Botrigellus quondam Fantinelli de Monçolono M operarius de curte Sarzane Ugolinus de Ficolungo M Ugolinus de Genestulo M Ugolinus filium Girardi de Saleceto M Ugolinus quondam Gualteronis de Petrognano castaldus M Ugolinus quondam Grilli M Ugolinus quondam domini Guidonis M Ugolinus quondam Guilielmi de Carboncello de castro Sarzane M Ugolinus quondam Henrigeti M Ugolinus quondam Lanfranchini / filio Lanfranchini / quondam Lanfranchini de Ponzanello M consiliarius Ugolinus <Lucanus> M Ugolinus de castro Sarzane quondam Macchangnani de Canaleçensi M Ugolinus de Marciasio quondam He....i M Ugolinus de Marzeno M Ugolinus Marzolus M Ugolinus de Monte M forse da identificarsi con Ugolinus Sambucus Ugolinus de Padule M Ugolinus Philippi M Ugolinus Recçani M Ugolinus de Rizola M Ugolinus de Roselmino M Ugolinus quondam Sabbatini M Ugolinus dictus Sambucus de Monte M frse da identificarsi con Ugolinus de Monte Ugolinus de Valechia M Ugolinus quondam Venuti M consul de Ponzanello Ugolinus de Veçale M Ugolinus de Vexana M Ugolinus Ymelde M consiliarius Ugolinus de Zucheto M Uguito M Urdidio quondam Arcardi M Ursettus filius quondam Bellucii de Cacano M Ursolus/Urçolus de Burçono M Ursus de Drivi M notarius Ursus quondam Durantis M Ursus filius quondam Gerarducii de la Serra F Ursus quondam Laçarelli M Ursus quondam Marsilii M Ursus quondam Ruffinelli de Marçano M Valentina F Valentinus M Valentinus de Carpeneto M Valentinus de Castegneto M Valentinus filius Descaltii de castro Sarzane M Valentinus quondam Favalini M Valentinus de La Fontana M cocus Valletus M Vassallus de Ficaro, quondam Falconi M Veçale quondam Ugonis Rubei de Veçale / quondam Guidonis Rubei de Veçale M Veçalinus M Veclus M Veltrus quondam Guilielmi de donna Emma M Vegnante M Vegnutus / Venutus M Vegnutus / Venutus de Torano scarius M Vegnutus / Venutus Basiadore de Torano M forse da identificarsi con Venutus de Torano Vegnutus / Venutus filio Bellutii de Moneta M Vegnutus / Venutus quondam Bianchi de castro Sarzane M Vegnutus / Venutus filius Bonaiuncte M Vegnutus / Venutus quondam Carentani de Puleca M Vegnutus / Venutus Corroçatus M Vegnutus / Venutus qui nuncupor Gallotollus de Beriola M Vegnutus / Venutus quondam Musini M consiliarius Vegnutus / Venutus de Ponzanello M Vegnutus / Venutus quondam Ramondini de castro Sarzane M Vegnutus / Venutus de Torano M forse da identificarsi con Venutus Basiadore Vegnutus / Venutus quondam Viviani M Veido / Guido M Veltro de Avencia M Veltro de castello Aginulfi M Veltro quondam Guilielmi de donna Hemina M Veltro de Corvaria quondam Guilielmi M Veltro de Petrognano M Venacius M abbas Sancti Caprasii Venenus filius quondam Martini M Ventitus de Torano M consiliarius Carrarie Ventralinus quondam Monaci de Ponzanello M Ventura M Ventura quondam Alberti M Ventura filius Aldeberadi M Ventura de Aventia M consiliarius Carrarie Ventura de Balognano M Ventura Basiadore M Ventura Batigiati M Ventura quondam Bellomi de Codena M Ventura quondam Benedicti M Ventura quondam Bernardi M Ventura de Biduçano M magister Ventura de Ciserano M Ventura de Colle de Gragnana M Ventura quondam Gandolfini Ventura quondam Guilielmi de Codesorbo M Ventura quondam Martini Brageri M Ventura quondam Molinarii de Posticio M Ventura quondam Monteseni de Monte M Ventura de Oratorio M domini Frederici Romanorum imperatoris notarius et postea excellentissimi Henrici imperatoris iudex attestato in autentica non datata Ventura de Plaça M Ventura de Puleca M consul de Puleca Ventura quondam Rollandini M Ventura de Sarzana M Ventura de Thufara / de Tufara M Venturellus M Venturellus quondam Bonaiuti M Venturentus de Fontanella M Venturolus quondam Portonarii M Verdilia F Verdilia de Castronovo F Vernacius M archipresbiter de Offiano Vernacius M presbiter, canonicus Lunensis Vernacius quondam Guilielmi de Cantio M operarius de curte Sarzane Verrinus M Versavinus M Versus quondam Gordiani de Castronovo Vescontinus quondam Bonencontri de Trebiano M Vesina filia Bonissime de Capagnana F Vessosa quondam Petri de Florino F Vestitus M Vetius M Viciale quondam Ugolini de Ventura Vicina F Vicinus quondam Agustini de Casapoci M Vicinus de Vico M Vidalis de Busco M Vidalnus M Villana F Villanellus de Vallecla M Villanetus filius quondam Attolini de Soleria M Villanus M Villanus quondam Alioti Lucanus M Villanus M archipresbiter Villanus M massarius Villanus Lucanus M Villanus filius Philippi de Prato M Villanus Pitiani M Villanus quondam Porroneti de Porreto/quondam Pontonetti de Poreto M Villanus de Portu Veneris M Villanus de Sarzana M Villanus quondam Tancredi de la Sala M Villanus de Vallecla M Vincentius de Carraria Proyni filius M Sancte Romane Sedis auctoritate notarius ac iudex ordinarius attivo nel 1272 Vinciguerra <filius Aldeprandi vicedomini> M Viridis F domina de Falcinello Vita Sicco M Vitale de Martinella M Vitaletus M Vitaletus de Bonno M operarius de curte Sarzane Vitaletus Capusoli M operarius de curte Sarzane Vitaletus de Perbeçola M Vitaletus de Pira M Vitaletus de Plaça M Vitalis M Vitalis de Beagua M operarius de curte Sarzane Vitalis quondam Belseris M operarius de curte Sarzane Vitalis quondam Benedicti M Vitalis quondam Bernardi M Vitalis quondam Boneti M operarius de curte Sarzane Vitalis de Donnolina M operarius de curte Sarzane Vitalis frater Martini de lo Podio Vitalis de Gragnano M consiliarius Carrarie Vitalis quondam Lumbardi M Vitalis quondam Oliverii M Vitalis quondam Oliverii de castro Sarzane M Vitalis de Plaça M Vitalis de Porta M Vitalis de Torano M Vitalis quondam Vindemioli de Tortiliano M operarius de curte Sarzane Vita quondam Piçolboni M Vitarellus de Galisingna M Vitus M Vivalda filia quondam Anselmi de Antoxuolo F Vivaldetus M Vivaldetus filius Bonvisini de Caprilliola M Vivaldus / Wivaldus M Vivaldus / Wivaldus M consiliarius Carrarie Vivaldus / Wivaldus M notarius atttivo prima del 1263 Vivaldus / Wivaldus Adiuti M Vivaldus / Wivaldus quondam Ardoini Mignochia de Veçale M Vivaldus / Wivaldus de Avencia M Vivaldus / Wivaldus de Capriola M Vivaldus / Wivaldus M consul de Ponzanello Vivaldus / Wivaldus quondam Ferreti de Ponzanello / Ferreti M Vivaldus / Wivaldus filius Ferrini M Vivaldus / Wivaldus M consiliarius de Ponzanello Vivaldus / Wivaldus quondam Pagani de Balognano M Vivaldus / Wivaldus de Polverara quondam Pugneti M Vivaldus / Wivaldus quondam Rollandina de Agina M Vivasinus M Lunensis canonicus Vivasinus de Cepparana M Vivasinus M Lunensis cumcanonicus Vivelda quondam Salveti uxor Nicholosii F Vivianus M Vivianus M notarius sacri palacii attivo nel 1263 Vivianus Boniçi de Ortonovo M Vivianus de Bidiçano M Vivianus quondam Bosi M operarius de curte Sarzane Vivianus de Ficula M Vivianus filio Prodomi de Ponzanello M Vivolus de Puzolo M Volta de castro Sarzane M Vualcausus M Guibertus M Wçeronus M Yliolo de Yliolo M Ymelda / Ymeldina F Ymelda / Ymeldina quondam Dominici F Ymelda / Ymeldina F Ymelda / Ymeldina quondam Tancredi de Miselia F Ymeldola de Noceto F Isnardus filius quondam domini Opiçoni marchionis Malaspine M Isnardo marchese Malaspina, figlio di Opizzino capostipite dello Spino fiorito, fratello di Bernabò e Alberto, è attestato dal 1250 (ASFi DM, n. 135) al 1271 (ASFi DM 235); nel 1257 (FERRETTO 1909, n. DCCCCLV) è ancora minorenne; già defunto nell'agosto del 1276 (ASFi DM 238). Zanbonus M Zazon M Zencius de Boiano M Zikinus M Zitus de li Albizi M Zugnus de Balognano M TEST from TEI example Rochester, New York Laos, Southeast Asia 6ème Paris, France La roche qui pleure Ile aux cerfs Mascarene Islands Mascarenhas Archipelago Mauritius La roche qui pleure Île aux cerfs Rodrigues Réunion Herefordshire Abbey Dore 51.969604 -2.893146 Acton Beauchamp Hereford Leominster Mascarene islands Mascarenhas Archipelago Mauritius Rodrigues Réunion From CP Aciliano Si propone in via ipotetica l'identificazione con l’attuale località Argigliano (Casola di Lunigiana, MS), come da REPETTI 1846, I, p. 132, col. 2 e dalla Cartografia topografica conservata presso l'Archivio di Stato di Genova, in particolare ASGe Topographia, Toponimi, Massa (MS) 25: La Lunigiana (ca. 1770); ASGe Topographia, Toponimi, Pontremolese (MS), pagina 3 di 3, 1: La Riviera di Levante, Stato di Genova ed altri.... Altra forma antica attestata: Arziliano nel 1748. Il paese è situato a circa 3 km. a sud-est di Casola. Segnalazione di Sergio Mussi. Acola Agina Aguto Luni Aitenetulo Albano Albrico Alione Aglione Castelnuovo Magra Si può identificare nella attuale località Aglione, oggi parte del comune di Castelnuovo Magra (SP), situata a nord di Luni Mare, a nord-ovest di Colombiera-Molicciara. Cfr. SALVATORI 2007, p. 9. Segnalazione di Sergio Mussi. Alpes Alpi Apuane Amelia Ameglia Ameglia Amola Amola o Falcinello, torrente che nasce dal monte Boscoleto (m590); affluente di sinistra del fiume Magra nel piano di Ponzano. Anagni Anagni Anagni Antognolo Antoniolo Fosdinovo Sebbene il contesto dei documenti non consenta una localizzazione certa, è molto probabile che si tratti della attuale località di Antoniolo, a sud-est di Carignano e a nord-ovest di Giucano (comune di Fosdinovo, MS). Cfr. BALDASSARRI - ANDREAZZOLI 2007, p. 9, r.10. Segnalazione di Sergio Mussi. Antoniano Antoniano La Spezia Si tratta molto probabilmente dell'area dove sorge la pieve di S. Venerio detta appunto in Antoniano a La Spezia. Cfr. VECCHI 1986. Antoxuolo Apiola Apognana Pognana Fivizzano Ipotesi di identificazione in Pognana, frazione di Fivizzano di Sergio Mussi. Aqua Fredola Aquavivola Aque Nigre Fosdinovo Angarecia Ara/Area Fosdinovo ala Valentina/Ara Valentina Fosdinovo Aramonte Arenale Arcinasia Arcola/Arcula Arcola Arcola Ardano Arena Luni Armo / rivo Armo Arno Arno L'Arno è il principale fiume della Toscana. Ascletulo Assento Asta Asti Asti Atilliano Avula Aulla Aulla Avencia/Avenza Avenza Carrara Balano Balognano Ameglia Banco Balzano Bantiola Barbaçano Barbazzano Lerici Barci/Barzi Fivizzano Secondo FORMENTINI 1970, p.10 la villa di Barci si trovava tra l’attuale Collecchia e il santuario di Santa Maria dei Colli, dove è attestato ancora il toponimo Bargia. Bardano Fosdinovo Bargi Basano Bawaria Baviera / Bayerns Baviera / Bayerns Beagua Bebulo Becarolo Carrara Beduçano Bergamo Bergamo Bergamo Beriola Carrara nei pressi di Carrara come da documento n. 274. Probabilmente da identificarsi con l'attuale Bergiola Foscalina, sopra Carrara (suggerimento di Stefano Landini) Berzola Bertrame/Bertemme/Bertani Lago di Porta Montignoso località oggi identificabile con Lago di Porta, come si evince da REPETTI_1846. La torre detta Porta Betrame o Porta Bertrami, oggi scomparsa, si trovava in località Salto della Cervia (oggi comune di Pietrasanta), segnalata come ancora esistente alla data del 1810 dal Repetti. La torre era situata sull'antico confine che correva tra il Lago di Porta e Monte della Rocca di Montignoso, precisamente nel distretto di Castel Aghinolfi, sulla strada romana che da Massa conduceva a Lucca. La prima attestatazione del toponimo si trova in un placito di Enrico III emanato il 15 maggio 1055 a favore del vescovo di Luni che rivendicava alcuni possedimenti in quella zona. Si ringrazia Sergio Mussi per le precisazioni. Betigna Biana Bianca Bibola Bibola Aulla Bicarro Biduçano/Biduzzano Carrara Nei pressi di Carrara come da documento in ASLU_DA, 1393 agosto 27. Bifurca Fosdinovo Biliolo Bigliolo Aulla Bioran Bistioleta Sarzana Bithazano / Bitusanum Blecce/Deblecce/Bleccoe Bocco Boccognano Boinaculo Fosdinovo Bolano Bolano Bolano Bollesne Bonaco La costa di Bonaco / Bonacho è situata a ovest di Carignano di Ponzano e detta anche Costa di Carlassaro del Pianza; nominata costa di Benaco dagli abitanti di Fosdinovo ASGe_MAPPA_33. Segnalazione di Sergio Mussi. Bonasculo Carrara Burgonuovo Bostiola Botognano Bovetulo Bradia Branzoli Bracellis Bracelli Beverino Brasile Brina Sarzana Brissiana Broilo / Brolo Carrara Bruscaliano Buçano / Buzano / Bozano Buiano, Boiano Buggiano Pistoia Burcione Burçone Burcione Aulla Burçono Burculum/Burculo Fosdinovo Bursello Busco Butracanca Butracanca Caço / Cacio Cafaçaro Fosdinovo Cafaçola Cafadio Cafadio Baruçoli Fosdinovo Cafazo Fosdinovo Cafilectata Cala Calasobtana Lerici Calesa Calesana Calmesana Calvo Camisiano Campacolle Campilia Campiza Parma Campo Honeste Campo de la Stella Campo de la Plata Campodonico Campola Vezzano Campolo Camporaqua Campotendoli Camtellino Camua Canale Canale Iannis Canapariolo Caneva Caneva de Petroçuca Cannebiano Canneto Ameglia Capagnana Capagnano Fosdinovo Capagno Capanella Fosdinovo Capanna Capanna Martina Fosdinovo Capannara Caporaqua Capo Corvo nei pressi di Ameglia e Lerici detta anche punta Corvo, è la propaggine sul mar Ligure del monte Marcello tra Bocca di Magra e il golfo della Spezia. Il promontorio costituisce il limite orientale della Riviera Ligure, andando a dividerla geograficamente dalla costa apuana. Caprilliola Caprigliola Aulla Capriola Fosdinovo Caprione Capranello Carrara nei pressi di Carrara come da doc. n. 274 Caprognano Carame Carbonara Fosdinovo Carbovario Carcandola / Carcandula Sarzana Carersto Caria Caricino Carnea Carnea Follo Carola Carpena/Carpina Carpena Bolano Carpeneta Carpeneto Carpenetulo Carraria Carrara Carrara Casalechio Carrara nei pressi di Carrara come da doc. n. 274 Casaliclo / Casaleclum Casapoci/Casaposi/Casapoli Castelpoggio Carrara Identificazione con Castelpoggio proposta sulla base del REPETTI_1846, I, p. 580. Segnalazione di Sergio Mussi. Casavetri Casella Casine Cassiola Castagneto Sarzana Castagneto Plano Castagnetulo Castagno Castellano Castello Castellum Aginulfi/castrum Aginulfi Castello Aghinolfi Montignoso Castello Radaldo Castelnuovo Castrum Novum de Barci/de Barzi Fivizzano Castelnuovo/Castrum Novum Castelnuovo Magra Castelnuovo Magra Castilione Castillione de Varese Capanana Castangna Robbia Carrara Cavallo Cazacane Cazano / Caçano / Cacano Cepparana Ceparana Bolano Ceppata Ceppato Cergnano Cernetorio/Cernitoris Fosdinovo Cernitere Cerreto Cerro Alto Cerro Suvero Cervaria/Cervara Cervarolo Sarzana Cesari Cisirano/Ciçerano Ceserano Fivizzano Cetulo Chisicto Cignano Cirisolo Clarella la Cobia Cobiata Codena / Codano / Codana Codena Carrara Codesorbo Fosdinovo Codesorbolo Colignolo Fosdinovo Colimento/Colintenti Fosdinovo forse identificabile con l'attuale Colletto, nel comune di Fosdinovo Colinezolo Coliusciola Colla Fosdinovo Colle Fosdinovo Collecchia/Collicclum/Collechio Fivizzano Colle de Gragnana Colle de Marci Colle Mezaitum Collentento Colli Colmezano Colognola Colognola Fivizzano Columnata Colonnata Carrara Comum Como Como Conano Concula Congia Consi Contebono Corano Corchiola Corfeciano/Corfezano Cornilio Cornilione Corsetula Cortiola / Certiola Corvaia Serravezza Corvaxana Fosdinovo Toponimo collocabile tra Falcinello e Ponzanello, da legarsi probabilmente alla curte de Curvasano nominata nel diploma di Ottone I del 963 (GENTILE 2000, p. 7-8). Corvo Ameglia Costa Costancia Kostanz Baden-Württemberg Cothalo Cremona Cremona Cropale Groppoli Pistoia Cruce Fosdinovo Çuchi Cuna Çunseto Cuscugnano Cute Fosdinovo Dallo Debia Debicoe / Debbice / Debioce forse Debicò nei pressi di Soliera (suggerimento di Stefano Landini) Deblola Fosdinovo Dies Diez Rheinland-Pfalz Draggiare Dremone Ecclesia Nova Chiesanuova Levanto Erberia/Herberia Fabiano La Spezia Falcinello Sarzana Fano Fatorense Faucem de Montorbolo Favale Fayto Fosdinovo Façeto Fosdinovo Felegaria Felicina/Filicina Felicta/Feletta/Felecta Ferrata Feschalino Ficaro / Ficario Ficola / Ficula Ficolungo Ficortiçola Fosdinovo Figadia Finili Fivizano/Fiveçano Fivizzano Fivizzano Fliolino Florino Flumine Flumeneço Carrara Follo Follo Follo Fontana fontana Romana Fontanella Fonte Fontenella Fonti/Fonci/Functi Carrara nei pressi di Carrara come da documento n. 274 Fonticlo Fontola Forano Foravino Foresto Formicoso / Formicosa Fornoro Fornolo Sarzana Fosdinovo/Fosdenova/Fauce Nova/Faucenova Fosdinovo Fosdinovo Fossa Ceca Fosdinovo Fossa Lupara Fosdinovo Fossato Fotigero Frederciana Fridiano Carrara Furno Garfagnana Garfagnana Gassano Gassano Fivizzano Genestitulo Genestulo Germagnano Gezo Iuccano Giuncano Fosdinovo Gnaulo Graçano Gragnana Carrara Gragnano Gragnola Fivizzano Grazano / Graçano Carrara Gropario Sarzana Gropo Groppino de Lutignano Carrara nei pressi di Carrara come da doc. n. 274 Groppo Talliato Carrara nei pressi di Carrara come da doc. n. 274 Groppolo Groppolo Bolano Gropolo Guaraçano Guado de Insula Guardia Guecçola Fosdinovo Guerceta Guercia Carrara Ianua Genova Genova Illano Pontis Iovello Isola / Ysola / Insula Nei documenti medievali della Lunigiana si trovano più luoghi chiamati Isola - Ysola ad esempio presso Ortonovo, vicino ad Ameglia e sulle colline della Spezia. Isolella Istria Istria Istria Lacanova Lacapanna Lamura Langolo Lanigra La Sallica Lasoro Lavadarium Carrara Leschemunde Burgstall Lechsend / Lechsgemünd Donau-Ries Levacastello Lignaro Legnaro Levanto Lilice Lerici Lerici Limite Linari Lintignana Lorano Losio Lotignano / Lutignana / Lotignana / Lutignano Luca Lucca Lucca Lucia Lucio Luna/Luni Luni Ortonovo Lunesana Lunigiana Lupura Magnano Macra / Magra Magra La Magra è il principale fiume della Liguria per portata media alla foce, nasce tra il Monte Borgognone ed il Monte Tavola e scorre tra Toscana e Liguria bagnando le province della Spezia e di Massa-Carrara. Malliano Magliano Fivizzano Malliola Bolano Mandria Mandriale Fosdinovo Mandrola Matiçola Marciano Fosdinovo Marciaso/Marçasio Marciaso Fosdinovo Maretema / Maretima Margubio Marlamoça Lerici Marmore Marola Marola La Spezia Marola de Predore La Spezia Marnasco Marossa Marzano/Marçano Marzeno Maruco Masio Massa Massa Massa Materia Matrono / Mathono La Spezia Mediolano Milano Milano Melaro Carrara Mezana Mezana Lerici Micoria/Micoarria Ortonovo Miliaciola / Milliacia Minizano Minuçano Minucciano Minucciano Miro Sarzana Miselia Miseglia Carrara Mitifoci Molino Mommio Mommio Fivizzano Monasterium Münster Nordrhein-Westfalen Moncigoli / Monciculi / Monciculo / Monte Ciculo Moncigoli Fivizzano Moneta Moeta Castelnuovo Magra Montale Monte Sarzana Montexello Monte Bello Montebello Bolano Monteclo / Montecchio / Monceto Montecchio Castelnuovo Magra Montedarmo Monte Franci Monte Franzo Monte Forca Il Monte Forca, già citato dal REPETTI 1846, I p. 486, va identificato con l'attuale Monte Pizzacuto secondo il CONTI 1976. Monte Ianni/Monteçanne Monte Iudice Monte Leone/Monleone Fosdinovo Monte Libero Monte Olivero Carrara Montemarcello Montemarcello Ameglia Monte Martili Monte Orbulo Monte Raso Monte Rossolo Monteserino Montevallese/Monte Vallese Monteverde Carrara Monti Montia Montirone Sarzana Montorbo Fosdinovo Montorbolo Monçolono Monzone/Munzone/Monçone Monzone Fivizzano Moritiola Mulathuso Mulnato Carrara nei pressi di Carrara come da doc. n. 274 Neapolis Napoli Napoli Natara Nava/Nave Nave Sarzana Navola Fosdinovo Naçano Carrara Neblone/Nibiono Fosdinovo Nicola Nicola Ortonovo Micoarra-Nicola. Nel VII secolo Giorgio di Cipro nella Descriptio orbis romani, trattando delle fortificazioni della zona nella pianura lunense e aree limitrofe, cita il kastron di Mikaurìa, che Ubaldo Formentini (FORMENTINI 1936) ha identificato nell’attuale abitato di Nicola (Ortonovo). Nel Codice Pelavicino il toponimo Micoria - Micoarra si trova in due atti, rispettivamente del (1096 e del (1226, mentre il toponimo Nicola è già attestato in uso nel 1219: questa apparente contraddizione ha spinto Mario Niccolò Conti (CONTI 1960) ha criticare l’ipotesi, che tuttavia è stata confremata da ulteriori studi (GENTILI 1988 e ZOPPI 2008). Niça Nirono Nizola la Noce Noceto Noceto Carrara nei pressi di Carrara come da documento n. 274. Occara Oletto/Oleto Oletulo Oliveto Olivetoaimo Sopoçio Sarzana Olivola Olivola Aulla Oratorio Oratoio Pisa Orbagnanno/Orbagnano Ortale Fosdinovo Orto Ortomorano Carrara Ortonovo Ortonovo Ortonovo Ortoriano/Toriano Oserone/Isolone Si tratta probabilente dell'attuale torrente Isolone (MS-SP), che nasce dal monte La Foce presso Fosdinovo e affluisce nel Magra a sinistra presso la foce. Padule/Palude Palanceta Pallaroso/Palleroso Palmerie la Palmia Ameglia Pannesa Panicale / Panigale Panicale Licciana Nardi Pantaleo Parentore Parma Parma Parma Parmignola Torrente, scorre nelle province di Massa Carrara e La Spezia. Nasce dal monte Pizzacuto col nome di torrente Iara. Sfocia nel Tirreno a Marinella. Parsano Passana Passano / Paxano Passano Deiva Marina Pastena Paternulo/Paterno Paterno Sarzana PecteCavallino Fosdinovo Pectenato Pegaçano Pegazana Paghezzana Fosdinovo L'identificazione tra Pegazana e Paghezzana è stata suggerita da Giorgio Saporiti (che ringraziamo), sulla base della seguente bibliografia: FORMENTINI 1953, p. 7; PISTARINO 1961, p. 112. Pera Peravulpe Perbeçola Peretolo Peroza Pesiola Petra Cava Fosdinovo Petrognano/Perrognano Petrognano di Carrara Carrara Placentia Piacenza Piacenza Piazo Picaro Picceta Piculo / Piçolo / Piciolo Pignoto Pilla Pilloto Pira Pisa Pisa Pisa Pistoria Pistoia Pistoia Pizone Plaça/Plaza Planello de Casalina Plano Platia Platula Plaula Plastra Plazio la Plebe Plolo Poçio de Castronovo Podio Podio de Luca Lucca Pogio Polo Polverara Ponciano Poncisone Ponte di Carrara Ponte Cimatico Pontecimato Carrara Pontesella Pontesella Ponte Tecto Lucano Pontetetto Lucca Pontremulo Pontremoli Pontremoli Ponzanello/Ponçanello Ponzanello Fosdinovo Ponchano / Ponzano / Ponciano Ponzano Magra Santo Stefano Poppio/ Popio Porcaria Porchano Porcilliola Porencario Porreto/Poreto Porta Portesone / Portasione / Portexono Portoverio / Portus Veneris Portovenere Porto Venere Pasa Posticio Fosdinovo Posticio de Fontola Povici Pozio Pozzo Prata Fosdinovo Prato Pratesiana Preiutese Propezo Puleca Pulica Fosdinovo Pullola Pugliola Lerici Pusterla/Pustella Puzolo Quaragiota / Quaroçola Quarrapane Querca Querceto / Guerceto Querçola Fosdinovo Raboi Ramaro Rapugnana Regnano Regnano Casola di Lunigiana Rezola Ripa d'Arno Pisa Rio Riolo RiodeVeste Rivo Rizola Roasia Robbiano/Robiano Rofiano Roma Roma Roma Romola Fosdinovo Ronciliolo Roncio Rosarolo Roselmino Rosetulo/Rosseculo Fosdinovo Rosiano Roza Roncaglia Ruffino Sala Saleceto Saletto Salungnolo Sancto Miniato San Miniato San Miniato Sancto Terencio Bardine di San Terenzo Fivizzano Sancto Vitale Santa Maria Monte Sancto Martino Sancto Paolo Sancto Petro Sancto Stephano Santo Stefano Santo Stefano Saniconcula Sansile Santomeniaco Sarzana Sarzana Sarzana castrum Sarzane Sarzanello Sarzana Savia Scara Schiaretulo Sclogneto Veclo Scoriso Scusia Secalaro Subtano Fosdinovo Segalaria Selvaricia Serra la Serra Lerici Serra Fosdinovo Serram Treçanam Fosdinovo Serraursi Serravalle / Seravalle Serrade Vecheto Fosdinovo Sertulo Fosdinovo Setalaro Fosdinovo Sevino Silva Maiori Sischia Solario Soleria Soliera Fivizzano Soleria de Luna Somo Foresto Montemarcello Surano Sorbolo Sorbolo Suprano Sorgnano Sorolo Spedizano Sporliano Spuliçano Stanca Caballo / Stancavallo Fosdinovo Stabio / Stabulo Stazone Strata Romea Succisa Santo Stefano Suevia Svevia / Schwaben Svevia / Schwaben Summo Fonti Summo Lama Summo Prato Fosdinovo Summo Tranci Summo Vico Supra Luna Supravia Susano Suvero Tapillionica Fosdinovo Tavola Fosdinovo Tebiola Fosdinovo Tendola Terrachium / Torrachium Luni Terrarossola Terre dei Bianchi Terria Thufara / Tufara Ticçano Tillia Tilloia Tivenia Tivegna Follo Torano / Turano Torano Carrara Toreclo Torgnano Torrecla Torsella Tortiliano Traversara Trebiano Trebiano Arcola Treponçum/Trepuncio Carrara localiotà oggi scomparsa ma posta tra la zone di Marinella (Ortonovo) e Carrara, presso la costa, come si vede da una mappa databile tra i secoli XVII e XVIII conservata nell'Archivio di Stato di Genova (Pianta o sia tipo per i confini fra Ortonuovo e Castelnuovo fra i territori di Massa e Sarzana (XVII - XVIII) dove si vede un fabbricato e il toponimo l'antiqua Traponcio.. Si ringrazia Sergio Mussi per la segnalazione. La Trina Trulliano Fontana Ulmeta Rometta Fivizzano Ulmeto Urciola Utiola Valcava Valdonica/Valdonega Valença Valerano / Vallerano Valeriano Lunense Vezzano Ligure Valle Valle Stephani Valechia/Vallecla Vallecchia Pietrasanta Valechia/Vallecla Vallecchia Castelnuovo Magra Valentino Valli / Valle Valmaiore Fosdinovo Valmori Valmoro Valpata Valporcara Vechieta Suprana Velleia Lugagnano Val d'Arda Venelia Venelia Monti Licciana Nardi Ventura Verazano Lerici Vernaccio / Vernatio Venicula Bosorum/Verrucola Bosorum/Verrugula Verrucola de'Bosi Fivizzano Veçale Vezzala Carrara Vexana/Vafana Vexano/Vezano Vezzano Vezzano Ligure Via Viano/Veiano Viano Fivizzano Viciale / Veçiali / Veçiale Vico Vignola Vignola Fivizzano Villiano Virgareto Vitea Voldano Volpara Volpilione Volpiglione Ortonovo Vulporio Xago Xerbio Ylice Lerici Lerici Yliolo Zucheto Çugnaco Istituti religiosi Cappella di Caprognano Chiesa di cui non si conosce titolazione né collocazione. A Caprognano (comune di Fosdinovo, provincia di Massa Carrara) è attestato un oratorio dedicato a S. Lucia, ma edificato nel XVII secolo. Bibliografia: FRANCHI LALLAI 2000, II, p. 65. Cappella di Vallecchia Chiesa di cui non si conosce titolazione né collocazione entro l'abitato di Vallecchia (comune di Castelnuovo Magra, provincia di La Spezia) S. Andrea Apostolo di Carrara Chiesa plebana di Carrara attestata per la prima volta nel maggio 1099 (ASLU SF). Bibliografia: FRANCHI LALLAI 2000, I, pp. 177-185; BUSELLI 1972; BERTOZZI 1989. S. Andrea diFabiano *** S. Andrea di Sarzana Chiesa attestata con certezza la prima volta il 3 giugno 1137 (ASLU SF), poi elencata come pieve nella bolla di Egugenio III del 1148 e nelle bolle successive. Gli studiosi non sono concordi nello stabilire quando la chiesa avrebbe assunto il ruolo di pieve ripsetto alla vicina pieve di S. Maria di Sarzana. Bibliografia: FRANCHI LALLAI 2000, I, pp. 187-194; FORMENTINI 1951; CONTI 1963; PISTARINO 1961a, p.25; BONATTI RATTI 1991, p. 14. S. Bartolomeo di Ceserano Chiesa attestata per la prima volta nelle Decime Bonifaciane del 1296/97 (PISTARINO 1961a , p. 81) come cappella de Cisirano sotto la pieve di Soliera; non è chiaro quando sia attestata per la prima volta la titolatura (FRANCHI LALLAI 2000, II, p. 151). S. Basilio di Sarzana Chiesa cattedrale e pieve attestata per la prima volta nella bolla di Egugenio III del 1148 e nelle bolle successive. Gli studiosi non sono concordi nello stabilire quando la chiesa avrebbe assunto il ruolo di pieve rispetto alla vicina pieve di S. Andrea di Sarzana. Nel 1204 vi si trasferì la sede episcopale, fatto che determinò probabilmente la titolazione alla Madonna e la progressiva decadenza della titolazione a S. Basilio. Bibliografia: FRANCHI LALLAI 2000, I, pp. 187-194; FORMENTINI 1951; CONTI 1963; PISTARINO 1961a, p.25; BONATTI RATTI 1991, p. 14. S. Caprasio di Aulla Monastero di S. Maria e S. Caprasio ad Aulla (MS) fondato nell'884 con la titolatura alla Madonna a cui si aggiunse quella a Caprasio probabilmente tra X e XI secolo. Nel 378 venne trasformato in commenda secolare di collazione dei Malaspina. Trasformato nel 1817 in parrocchia col titolo di prepositura. Bibliografia: BASSI 1927; MUSSI 1946; FORMENTINI 1955; PISTARINO 1983; PISTARINO 1986; RICCIG 1986 RICCIG 1989a; FRANCHI LALLAI 2000, pp.291-294. S. Croce del Corvo Monastero fondato dal vescovo di Luni Pipino nel luogo in cui sarebbe approdato il Volto Santo; venne ceduto nel 1186 dal vescovo Pietro al monastero di S. Michele di Orticaria di Pisa. I monaci lo abbandonarono alla metà del XIV secolo per trasferirsi nella cappella dipendente di S. Croce. Nel 1453 papa Niccolò V annesse la chiesa di S. Croce e S. Nicodemo del Corvo con tutti i suoi bene al Capitolo della cattedrale di Sarzana. Bibliografia: MAZZINI 1970; FRANCHI LALLAI 2000, pp.192, 202. S. Croce alla Foce dell'Arno Ospedale e monastero cistercense presso Pisa, alla foce dell'Arno. Bibliografia: COLOMBINI 2010. S. Frediano a Lucca Chiesa oggi in stile romanico ma edificata su un luogo di culto precedente che la tradizione fa risalire allo stesso San Frediano, presbitero irlandese eletto vescovo di Lucca tra il 560 e il 588. Intorno all chiesa si raccolse una comunità di canonici. Nel 1104 papa Pasquale II confermò i canonici affidandoli al clero di San Giovanni in Laterano. Bibliografia: COTURRI 1974 S. Leonardo al Figido Sorto nel luogo dove più autori collocano la stazione di età antica di Taberne frigide o Taberna frigida nella Tavola Peutingeriana si veda REPETTI 1846, I, pp. 346, 680; 
 SFORZA 1878; FORMENTINI 1949, 
 pp. 16-189).
 Nel 1950 alcune ricerche archeologiche hanno portato al rinvenimento, nell’area 
 antistante l’attuale chiesa di S. Leonardo, di tre selciati romani sovrapposti, 
 fondazioni murarie e frammenti di lapidi romane e medioevali (
 LEVEROTTI 1982, p. 112), 
 l’ospedale medievale serviva di appoggio all’unico ponte che attraversava il fiume 
 Frigido in pianura 
(LEVEROTTI 1982, p. 111). È ricordato per la prima volta da 
 una cronaca inglese che descrive il ritorno dalla terza crociata di Filippo Augusto 
 nel 1191 (per Seint Leonard; MGH_SS_XXVII p. 131). 
 Nel XIV secolo è di pertinenza dell’Ordine di S. Giovanni di Gerusalemme,
 ma non è certo 
 se agli stessi cavalieri gerosolimitani si debba ascrivere anche la sua fondazione. 
 Per Ubaldo Formentini la risposta al quesito deve essere positiva: lo proverebbe il fatto 
 che le sculture del portale della chiesa annessa all’edificio ospedaliero, oggetti attualmente 
 conservati al Metropolitan Museum of Art di New York, 
sono opera di maestro 
 Biduino, artista della seconda metà del XII secolo, che ha decorato con le medesime scene 

 scolpite a S. Leonardo (in particolare l’entrata trionfante di Cristo a Gerusalemme) un bassorilievo 
 della pieve di san Casciano nel Val d’Arno pisano. Formentini suppone che le murature 
 della chiesa possano essere state ordinate direttamente dal priorato degli Ospitalieri di Pisa a 
 questo stimato artista. 
Si deve tuttavia notare che secondo Bertozzi le sculture del portale, 
 databili intorno al 1175-1180, stridono con l'impianto architettonico della chiesa, 
 che sembra anticipare a prima del X la sua edificazione, mentre secondo l'archeologo Quiros Castillo 
 queste potrebbero appartenere all'XI (AMBROSI BERTOZZI MANFREDI 1989
 , p. 42; Juan Antonio Quiros Castillo, che ringraziamo, ha espresso la sua opinione verbalmente, in forza 
 della sua ormai lunga esperienza di scavi medievali nell'area lucchese e lunigianese). Entrambe le 
 datazioni, comunque, precedono uno o due secoli gli anni di attività di maestro Biduino: 
 quindi si deve ritenre che la fondazione dell'ospedale sia da anteporsi a quella della decorazione 
 del portale. Quanto alla committenza gerosolimitana è solo ipotetica. 
 L'ospedale di S. Leonardo, tuttavia, è attestato nelle decime bonifaciane, nell’estimo di Massa Lunense 
 del 1398-1401, fino all’estimo della Chiesa di Luni del 1470-71 come ente esente, quindi era indubbiamente 
 gestito, fin dalla fine del XIII secolo, da un ente diverso dal vescovato o dalla canonica di Luni. 
 Dal punto di vista documentario solo un testo del 1333, frammento di un catasto dei beni dell’Ordine ospitaliero 
 di Gerusalemme, fornisce la prima prova certa dell’appartenenza della struttura ai gerosolimitani. 
 Il frammento elenca tutte le pertinenze dell'ospedale, beni che trovianmo ancora numerosi nell'estimo della 
 vicaria di Massa del 1398-1401 (LEVEROTTI 1974, III, pp. 626-635; le proprietà del 1333 sono state 
 esaminate da POGGI 1957). Nel 1433 la chiesa e l’ospedale di S. Leonardo e la cappella di S. Margherita 
 di Montignoso ad esso pertinente, erano amministrati da frate Ludovico degli Enrighini dell’Ordine gerosolimitano 
 della commenda di Pontremoli, sottoposto al priorato di Pisa. 
 Nel corso del XV secolo la giurisdizione dell’Ordine sull’ospedale e le due chiese di Massa e di Montignoso fu contestata 
 dai monaci olivetani di san Venerio del Tino, che identificarono erroneamente S. Leonardo con il loro distrutto ospedale di 
 S. Maria Maddalena de Cerbaria. I monaci vinsero la causa e ottennnero il controllo della struttura e dei suoi beni 
 fino al 1773 quando li cedettero a Domenico Ricci di Sarzana, provvisioniere dei soldati modenesi
 (SALVATORI 2001). S. Leonardo in Padule Ospedale ai piedi del colle di Castelnuovo, tra Luni e Sarzana, nella località detta ancora oggi Ospedale. Attestato per la prima volta nel marzo 1151 quando il vescovo di Luni donò l’ospedale in capite paludis, con la cappella di san Leonardo, ai canonici di S. Frediano a Lucca, insieme all'ospedale di Monte Forca (ASLU SF 11 marzo 1151). Entrambi gli ospedali rimasero alle dipendenze di S. Frediano fino al 1204, dopo di cui le loro vicende si diversificarono. Nel 1204 il vescovo di Luni cedette la chiesa di S. Pietro di Avenza ai canonici di san Frediano per recuperare l’ospedale di S. Leonardo (ASLU SF 1204 agosto 23). Anche se nel documento in questione l’ente è detto semplicemente ecclesia Sancti Leonardi de Padule l’ospedale doveva ancora sussistere: lo prova il documento di un solo anno anteriore in cui il vescovo di Luni affittava terre presso l’hospitale de Palude. Bibliografia: FERRARI 1912, p. 25; PISTARINO 1961a, p. 50; CONTI 1976 ; FRANCHI LALLAI 2000, I, pp. 141-142 e 180-181. S. Lorenzo di Paghezzana Secondo PISTARINO 1961a la cappella di Paghezzana è citata nelle collette del 1269 come capella de Pegaciana e in quelle del 1298/99 come capella de Pegaçiana. La prima attestazione pare sia de 1211 (LUPO GENTILE 1912, n. 504. Apparteneva al Capitolo della Cattedrale. Dovrebbe corrispondere all’odierno oratorio di Santa Burlanda, nella valle della Calcandola. Bibliografia: FORMENTINI 1953 a p.7); PISTARINO 1961a, p.146 nota 3). Contributo di Giorgio Saporiti che ringraziamo. S. Maria Assunta di Soliera Chiesa plebana attestata per la prima volta nel 998, si trovava nel centro dell'abitato dio Soliera ma venne demolita alla metà del XX secolo e ricostruita in posizione diversa. Bibliografia: FORMENTINI 1970; MANFREDI 1989; RICCI G. 1989; FRANCHI LALLAI 2000, pp.272-275. S. Maria di Luni La cattedrale di Luni, matrice di tutte le chiese dell'omonima diocesi, ha lasciato tracce archeologiche di età paelocristiana e bizantina; la notizia documentaria più antica risale tuttavia all'879; nel 1204 la sede episcopale si trasferì nella chiesa di S. Maria di Sarzana. Bibliografia: FRANCHI LALLAI 2000, I, pp. 187-194; LUSUARDI SIENA 2003 S. Maria Assunta di Parma *** S. Maria di Pontetetto Ospedale suburbano di Lucca. Si veda REPETTI 1946, I, p. 538. S. Maria di Sarzana Chiesa cattedrale e pieve sorta sull'area e sulle strutture dell'antica pieve di San Basilio. In quanto pieve è attestata per la prima volta nella bolla di Egugenio III del 1148 e nelle bolle successive. Gli studiosi non sono concordi nello stabilire quando la chiesa avrebbe assunto il ruolo di pieve rispetto alla vicina pieve di S. Andrea di Sarzana. Nel 1204 vi si trasferì la sede episcopale, fatto che determinò probabilmente la titolazione alla Madonna e la progressiva decadenza della titolazione a S. Basilio. Bibliografia: FRANCHI LALLAI 2000, I, pp. 187-194; FORMENTINI 1951; CONTI 1963; PISTARINO 1961a, p.25; BONATTI RATTI 1991, p. 14. S. Martino di Iliolo Cappella dipendente dal capitolo della Cattedrale, oggi S. Martino di Casano nel comune di Ortonovo. Si veda FRANCHI LALLAI 2000, I, pp.50, 141, 144, 337, 375 e II pp. 54-56. S. Martino di Ponzanello cappella attestata per la prima volta nel 1255come ecclesia nova, ossia costruita o ricostruita da poco; poi nelle Decime Bonifaciane della fine del XIII secolo. Bibliografia: FRANCHI LALLAI 2000, II, p. 67. S. Martino di Viano La pieve di Viano, intitolata a san Martino, è attestata per la prima nel 1140 e poi nelle bolle pontificie di conferma al vescovo di Luni. sorge isolata nel comune di Fivizzano in località Pieve di Viano. Bibliografia: FRANCHI LALLAI 2000, I, pp. 268-271. S. Maurizio Cappella e ospedale posti alla foce del Magra, prima appartenenti alL’abbazia di San Venanzio di Ceparana e poi donati nel 1189 all'ospedale pisano di Santa Croce a Bocca d’Arno. Bibliografia: AMBROSI 1992; FRANCHI LALLAI 2000, pp. 48., 51, 139-140. S. Michele di Montecchio Chiesa oggi scomparsa nell'abitato di Montecchio, ora comune di Castelnuovo Magara (SP). S. Michele di Trebiano Pieve di Trebiano, attestata per la prima volta dalla bolla di Eugenio III del 1148. Bibliografia: FRANCHI LALLAI 2000, I, p. 201-205. Ospedale di Monte Forca Ospedale posto circa un chilometro sopra Castelpoggio vicino al valico detto La Maestà sulla via che congiungeva la valle del torrente Carrione con quella del Bardine.Dipendente inizialmente dal vescovo di Luni, nel 1151 venne da questo ceduto a S. Frediano di Lucca insieme all’ospedale di S. Leonardo in capite paludis. Rimase alle dipendenze del monastero lucchese fino al 1204. pare attestato ancora nel 1218. Bibliografia: FRANCHI LALLAI 2000, I, p. 180; CONTI 1976 S. Pacrazio cappella dipendente dall'ospedale di Monte Furca, localizzazione ignota. S. Paolo a Ripa d'Arno Chiesa, monastero e ospedale a Pisa. Bibliografia: STIAFFINI 1983. S. Paolo Pieve attestata per la prima volta nella bolla di Eugenio III del 1148, si trova anche oggi in posizione isolata nella località Pieve di San Paolo nel comune di Fivizzano presso il borgo di Vendaso Bibliografia: FRANCHI LALLAI 2000, I, pp. 276-279. S. Pietro ente religioso non identificato, forse S. Pietro di Luni. S. Pietro di Luni Chiesa oggi scomparsa ubicata fuori dalle mura settentrionali di Luni, nella località oggi detta San Pero. Bibliografia: DADA 2012, pp. 69-75 S. Pietro di Avenza cappella attestata per la prima volta nel 1187. Bibliografia: FRANCHI LALLAI 2000, II, p. 39. S. Sebastiano alle Fabbriche Maggiori chiesa pisana, attestata dal 1074, si trovava nell'attuale piazza dei Cavalieri. Bibliografia: GARZELLA 1991, pp.*** S. Sila ente religioso non identificato S. Sisto di Monte Forca cappella dipendente dall'ospedale di Monte Furca, localizzazione ignota. S. Stefano di Magra *** S. Terenzo Cappella dell'omonima località di S. Terenzo al Bardine, pieve di Viano, oggi comune di Fivizzano. La prima attestazione è incerta: un tale Transualdo nel 728 o 729 fonda una chiesa dedicata a San Terenzio in Vico Coloniensis, che Pier Maria Conti (CONTIP 1967, p. ***) identifica con San Terenzo nella valle del Bardine; nel 981 Ottone II conferma al vescovo di Luni ecclesiam Sancti Terentii in loco qui dicitur Carrellia che Ubaldo Fomentini identifica con S. Terenzo al Bardine, ma che Romeo Pavoni ritiene essere la cappella di Careola, presso Pontremoli (PAVONI 1987, p. 33). S. Venanzio di Ceparana Abbazia benedettina di S. Venanzio di Ceparana, i cui resti sono attualmente inglobati nel complesso architettonico del palazzo Giustiniani, edificato nel XVIII secolo. Bibliografia: CAVALLI GHERARDI 1975-76, POLONIO 1979, BONATTI 1984, BONATTI 1986, VECCHI 2003, BALDASSARRI ANDREAZZOLI 2005. S. Venerio *** S. Vincenzo di Ameglia chiesa plebana di Ameglia, nominata per la prima volta nella bolla di Eugenio III del 1148. Bibliografia: FRANCHI LALLAI 2000, I, pp. 201-203. S. Vitale ente religioso non identificato, forse pieve di S. Vitale presso Massa. S. Vto di Marola ***
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
(S.T.)
118 CI 1212 aprile 2-3, Sarzanello (in palatio castri de Sarzana).

Il vescovo di Luni Gualtiero, col consiglio di Gerardo visdomino del fu Alberto, conferma e rinnova agli operarii della corte di Sarzana - nominalmente elencati - alcune concessioni fatte dai suoi predecessori Alberto e Pipino. Nella concessione precedente, fatta dal vescovo Pipino e redatta dal notaio Bartolomeo, si stabiliva che nessuno fosse costretto a ricevere le tasse relative alla caneva, alla castaldia e alla iscaria, a meno che non lo desiderasse e a patto che uno di loro fosse una volta all’anno iscarius, ricevendone in cambio un feudo. I diritti di placitum, districtum, offensiones e amasiamenta rimanevano del vescovo e gli operarii erano tenuti a dare venti moggi di frumento all’anno alla caneva o al granaio e cento congi di vino al palmento e lavorare le bradie e il cafadium, dando metà dei frutti alla curia e consegnandoli alla caneva. Il vescovo doveva dare agli operarii gli animali in soccida e, nel caso non avesse bestie, doveva concedere solo la terza parte delle bradie, col patto che, se ne facevano le stoppie, dovevano consegnarne la terza parte. Gli operarii dovevano inoltre portare il fieno del prato al fienile, mangiando due volte al giorno pane di frumento, vino e formaggio, e dovevano prendere pane e vino, carne, granaglie e biade dalle corti di Soliera, Bolano, Carrara, Luni per portarle a Sarzana o ad Ameglia, mangiando una volta al giorno. In casi peculiari dovevano fare questa raccolta per tutta la diocesi e, nel caso fossero fatte richieste alle comunità, anch’esse dovevano parteciparvi.

A differenza del patto precedente Gualtiero stabilisce che gli obblighi relativi al fieno e al recupero di beni dalle corti sopra elencate vengano meno. Il pagamento annuale viene modificato in ventitre moggi, calcolando venti staia per moggio alla misura corrente dello staio, da consegnarsi nel mese di agosto; i congi di vino rimangono cento, ma alla misura corrente del congio. Se qualche straniero si insedia nel podere di un operario deve giurare di dare al vescovo quanto dovuto e di abitare nel castrum di Sarzana. Per la conferma del patto il vescovo riceve un pagamento di venti lire di imperiali, a seguito del quale libera dal pignoramento la curia di Bolano, che era stata presa a pegno da Iuncta de Vallerano.

Copia di copia autentica [C] CP c. 214v. - 216r., c. CCVIv.- CCVIIIr. secondo la numerazione originale.

Edizione pressoché integrale in: LUPO GENTILE, 1912, n. 101, pp. 132-134.

Nel margine esterno, di mano moderna: Obligazione che gli operari di Sarzana debbano pagare ogni anno vinti moggi di grano mondi e cento condi (condi corretto su precedente scrittura) di vino al vescovo lunese pro tempore. Un’altra mano ha aggiunto: È equivoco di chi non ha ben capito.

magna magma maga laudabilis laudablis In this apparatus entry... virtus tua, et sapientiae tuae non est numerus et laudare te vult homo, aliqua portio creature tue creatr ae tuae creaturas tuas creaturarum tuarum This is a note , et homo circumferens mortalitem fragilitatem In this apparatus entry, the editor has not decided yet which lectio should be considered the lemma. The app contains only rdg elements. They are therefore displayed in a different way from the other apparatus entries. suam, circumferens testimonium peccati sui et testimonium, quia superbis resistis: et tamen laudare te vult homo, aliqua aliquando aliquo This is a note inside the apparatus

De castro SarzaneDe castro Sarzane in inchiostro rosso..

In eterni Dei nomine, amen. Quemadmodum in instrumento publico manu Bartholomei notarii confecto, quod ego Confortus notarius vidi et legi, continebatur, dominus Pipinus, Dei gratia olim Lunensis episcopus, renovellavit, fecit et firmavit per se et successores suos, consilio curie, tale pactum et talem constitutionem quale et qualem fecerat dominus Albertus, bone memorie Lunensis episcopus, predecessor suus, cum operariis omnibus de curte Sarzanei Sarzanei: così nel testo.. Uterque enim eorum, velut in eodem instrumento legebatur, condonavit et remisit per se et suos successores omnibus suprascriptis operariis dona et opera atque quod nullus eorum cogatur ad canevam recipiendam nec ad castaldiam neque ad iscariam, nisi per voluntatem, excepto quod omni anno debet unus eorum esse iscarius, si fuerit voluntas episcopi, et debet suum feudum habere. Placita, districta, offensiones, amasiamenta omnia retinuerunt in se et successores suos predicti domini episcopi et pro suprascripto pacto et conventione debent suprascripti operarii omni anno dare viginti modia frumenti mundi et deferre usque ad canevam vel ad granarium et centum congia vini ad palmentum et deferre usque in canevam et debent laborare bradias et cafadium et reddere medietatem curie et portare usque in canevam. Et episcopus debet eis dare bestias ad socerandum et ipsi debent socerare; et, si non habuerint bestias ad socerandum, non debent dare nisi terciam partem bradiarum, et si restopplaverint, terciam partem reddere debent; fenum de prato debent portare ad fenile et debent bis in die comedere panem frumenti et vinum, caseum, et episcopus debet facere coadunare fenum in prato; et alios attractus debent facere, scilicet panem et vinum, carnes et annonam et fruges, de curte de Soleria, de curte de Bolano, de curte de Carraria, de curte de Luna ad Sarzanam vel ad Ameliam, et semel in die comedere. Pro facto pape vel imperatoris vel cardinalis vel cancellarii debent facere attractus, si opus fuerit, per totum episcopatum; si pro facto pape vel imperatoris vel guerre alii homines communiter dederint, atque ipsi dare debent. Cum autem hec omnia suprascripta in predicto instrumento continerentur:

§ Nos Gualterius, Dei gratia Lunensis episcopus, consilio Gerardi, vicedomini nostri, quondam Alberti vicedomini, nobiscum presentis, renovamus, facimus et confirmamus predicta pacta et conventiones et constitutiones, addendo tamen et minuendo et mutando seu commutando quedam ex ipsis, prout dicetur inferius, pro bono et utilitate atque melioramento nostri episcopatus et nostre curie. Et hanc renovationem atque confirmationem et commutationem et hec omnia que infra leguntur, facimus infrascriptis et cum infrascriptis operariis, recipientibus pro se et omnibus aliis operariis de curte Sarzane et suo et eorum nomine per nos et nostros successores. Quorum operariorum nomina sunt hec: Vernacius quondam Guilielmi de Cantio, Ramundinus quondam Guidonis de Opizo, Bonavere quondam Macognani, Compagnonus de Bertoloto, Formentinus quondam Rafanini, Ricius quondam Bottocii de Oliveto, Sabbatinus quondam Albertacii, Vitalis quondam Boneti, Baldinotus de Pulica, Compagnus, Sarzanensis quondam Gandolfi, Ramondinus quondam Formentini de Corciola, Thodescus quondam Bonizi, Martinus quondam Guerini, Symonetus quondam Gerardini de Terriola, Gerardinus quondam Bettotii, Bonencontrus Ottoboni, Vitalis de Donnolina, Vitalis de Beagua, Burgensis de Pulica, Oliverius de Canale Iannis, Vitaletus de Bonno, Amicus quondam Aicardini, Attolinus de Gualdo, Morengnolus quondam Gerardini de Terria, Buiardus quondamquondam: nel testo segue depennato ed espunto de Gerardini de Bonfante, Paganinus quondam Boni de Oliveto, Fancinellus quondam Rafanini, Guilielmus quondam Martinelli de Rafanino, Vitalis quondam Vindemioli de Tortiliano, Bernardus quondam Rafanini, Bellandus quondam Vitalis escarii, Vitalis quondam Belseris, Guido de Montedarmo quondam Dominici, Galopinus quondam Ricii de Montedarmo, TrampuliusTrampulius: T corretta su precedente B quondam Dominici cortesiani, Salvus quondam Carençoli, Bonensegna quondam Rainerii de Cortiola, Botrigellus quondam Fantinelli de Monçolono, Ugolinusfrater eius, Bernardus quondam Moregnoli, Rollandinus quondam Gualdi, Arnaldus quondam Ugolini, Rollandinus de Montecello, Iuncta de Terria, Iuncta quondam Guilielmini de Serraursi, Forinus quondam Ugolini de Pilato, Persona quondam Ubertini de Seraursi, Romeus quondam Vitalis escarii, Sabbatinus de Serraursi, Rollandinus quondam Guilielmini, Vivianus quondam Bosi, Bonavia quondam Dominici de Montedarmo, Bonencontrus quondam Sarzanelli, Bonsegnus quondam Gerardini de Bonfante, Sabbatinus quondam Durantis Ravolati, Henricus quondam Boni de Vignola, Alçadellus quondam Araldi, Rustigellus quondam Vitalis escarii, Gerardus quondam Gerardini, Tiniosus frater eius, Pasqualinus de Brasile, Castellanus de Monti, Gerardinus de Guitone.

§ Remittimus enim nos suprascriptus episcopus atque condonamus omnibus suprascriptis hominibus, recipientibus pro se et omnibus aliis operariis de curte Sarzane et suis et eorum heredibus suoque et eorum nomine, per nos et successores nostros, de hiis que in prefacto instrumento manu Bartholomei notarii scripto continebantur, ut de cetero non debeant nec teneantur portare fenum ad fenile neque facere attractusattractus: nel testo la terza t corretta su l, scilicet panem aut vinum vel carnes vel annonam seu fruges, de curte de Soleria vel de curte de Bolano aut de curte de Carraria seu de curte de Luna ad Sarzanam vel ad Ameliam, set pro facto pape et imperatoris vel cardinalis vel cancellarii debeant facere attractus, si opus fuerit, per totum episcopatum de pane, vino, carne, annona et frugibus tantum; et insuper pro facto pape et imperatoris vel guerre debent dare, si alii homines communiter dederint. Placita vero et districta, offensiones et amasiamenta omnia retinemus in nos et nostros successores, sicut fecerunt predecessores nostri. De facto vero bradiarum et cafagii et iscarie et castaldie sit sicut in predicto instrumento continebatur. Verumptamen pro predictis omnibus que eis remittimus et condonamus et facimus debeant dare curie nostre annuatim illud affictum quod in dicto instrumento continebatur et soliti fuerant, et tantum amplius quod frumentum sit modia viginti tria, ad staria viginti per modium ad starium quod nunc currit, et vinum debeat esse congia centum, ad congium quod nunc currit, atque ordeum debeat esse tantum quantum erat prius, set debet dari de cetero ad starium quod nunc currit, et starium vel congium quod nunc currit numquam crescere debeat nec minui, set sicut in eodem statu perpetuo permanere, et totum hoc affictum deferatur ad granarium et ad canevam nostram de Sarzana; frumentum detur per totum augustum mundum et siccum omni anno et vinum ad palmentum. Omnes suprascripti homines ad sancta Dei evangelia iuraverunt dare annuatim curie totum illud quod additum est in predicto afficto secundum quod cuilibet pro sua contingerit portione. Et si aliquis foretanus de cetero intraverit in aliquo podere alicuius operariorum, debeat iurare dare curie semper totum affictum illius poderis ad voluntatem domini episcopi atque stare precise habitator in castro Sarzani. Ad horum quoque omnium confirmationem confitemur nos recepisse ab omnibus predictis operariis bonorum imperialium libras viginti, renuntiando exceptioni non numerate pecunie, quos et nos et dictus Gerardus, vicedominus noster, atque ipsimet operarii predicti confitemur fore datos et spenditos in expignoranda curia de Bolano, que cuidam Iuncte de Vallerano fuerat nomine pignoris obligata. Sub pena centum librarum imperialium. Promiserunt sibi ad invicem contrahentes hec omnia rata habere, attendere et observare et in nullo contravenire, rato manente pacto, post penam solutam parti fidem servanti ab altera parte, obligando dominus episcopus se et suos successores et predicti operarii se atque alios pro quibus hec faciebant et suos et eorum heredes, et ita sibi ad invicem, ut supra legitur, per omnia et in omnibus sunt stipulantistipulanti: così nel testo. antedicti contrahentes.

Acta sunt hec omnia in palatio castri de Sarzana, anno a nativitate Domini M°CCXII, indictione XV, die lune, secundo intrante mense aprilis, sollempniter. Ibi fuerunt rogati testes presbyter Bonaiuncta de eodem castro, Armanus dyaconus atque plebanus de Amelia, Gibertinus quondam CodeindeiCodeindei così nel testo per Code Iudei (cfr. doc. 160-CXXXIV). de Burtione, Aldebrandetus de Soleria filius Guidolini de Fossato, Assalitus quondam Tiniosi de sancto Stephano et Vescontinus quondam Bonencontri de Trebiano.

§ Sequenti proximo die martis, tercio eiusdem mensis, in eodem castro, in domo Ferrini, in presentia Vivaldi filii Ferrini et Bonacursi filii Albertini de Nobelino, rogatorum testium. Alcarinus quondam Folcerii, pro se et investitus a Gerardo quondam Bellandini de Oliveto, Alberto quondam Nobelini, Baroncello fratre eius, Nicolosio quondam Claramici de Orto, Rainerio quondam Aicardini de Orto, Datio genero quondam Rodolfini, Gerardo quondam Rollandini de Masio, Segnoreto quondam Rainerii de Cortiola, Spinello quondam Baldicioni de Ponzanello, Guilielmo quondam Patiti de Ortale, Melanesi quondam Grossoli de Platia et Amiliarino filio Parluntii, et supra suam et eorum animam iuravit et pariter cum omnibus eis promisit Tinioso de Maroalco et Ferrino, recipientibus pro dicto domino episcopo et suis successoribus, omnia que superius leguntur, prout suprascripti omnes alii operarii iuraverunt et promiserunt, perpetuo rata habere, attendere et observare atque in nullo contravenire simul atque quisque pro se, approbantes totum et quicquid predicti fecerant cum dicto domino episcopo, ut supra legitur, obligando etiam se suosque heredes, sicut predicti fecerant et ad eamdem penam. Ego Confortus, sacri palatii et Lunensis curie notarius, hiis omnibus interfui rogatus et de voluntate contrahentium de isto contractu plures cartas uno tenore scripsi.

Ego Pinosius nomine Iacopinus, Romanorum imperatoris notarius, auttenticum huius exempli vidi et legi et ut in eo continebatur in hoc scripsi, nichil addens vel minuens quod mutet sensum vel minuat intellectum.

Ego Prefectus, domini imperatoris atque Lunensis curie notarius, huius exempli autenticum vidi atque legi et in eo subscripsi, signum proprium apponendo.

Ego Bonencontrus de Soleria, aule sacre notarius, auttenticum huius exempli vidi et legi, in quo continetur ut in isto legitur, atque rogatus subscripsi, signum proprium apponendo.

119 CII 1234 novembre 20 - 1235 marzo 23, Sarzanello (in palatio castri Sarzane).

Convenzioni tra il vescovo di Luni Guglielmo, tre consoli e cinque rappresentanti del consiglio del castrum di Sarzana. Si stabiliscono: le norme per l’elezione dei consoli, del gastaldo e dei consiglieri; il contenuto del giuramento dei consoli e dei consiglieri e le relative tempistiche; le pene e le multe (banna) in caso di omicidio premeditato (excogitatum) e non premeditato (non excogitatum), incendio, tradimento, furto, mancata denuncia di furto, inosservanza dei mandati e dei doveri, insulti, violenze, danni alla proprietà o contrarie al decoro; l’ammontare delle tasse per fuoco (fumum); le regole in caso di eredità con e senza testamento, di debito insoluto, di richiesta di appello e di partecipazione alle adunate pubbliche o alle compagnie. Nel corso del presente mandato i consoli devono porre le fondamenta della porta in monte Iudicis e costruire le mura da qui per la lunghezza di quattro braccia e l’altezza di un ponte, e poi procedere al completamento dell’opera costruendo un ponte all’anno.

Copia [C] CP cc. 216v.- 218r., cc. CCVIIIv-CCXr. secondo la numerazione originale.

Edizione in LUPO GENTILE 1912 n. 102, pp. 135-138; CONTI 1979-1988, I, doc. XV, pp. 71-78.

Nel margine esterno, di mano moderna: Eletione di consoli e numero, da farsi per gli homini di Sarzanello ogni anno il giorno di Santo Martino. Alle convenzioni, stabilite nel novembre 1234, è stata fatta una breve aggiunta nel marzo successivo: il notaio Gerardeto la data con la frase eodem anno et indictione, ma più correttamente, usandosi lo stile della natività, avrebbe dovuto scrivere sequenti anno. Essendo marzo, l’indizione era comunque la medesima del novembre precedente. Il testo delle delle additiones inizia verso la fine di c. 218r. e prosegue, con segno di richiamo a forma di croce, nel margine inferiore di c. 217v. Una parte del documento è stata letta con l’ausilio della lampada di Wood.

In Ihesu Christi eterni nomine, amen. Anno a nativitate ipsius M°CC trigesimo quarto, indictione VII. Infrascripte constitutiones statute sunt de voluntate et consensu venerabilis patris domini Guilielmi, Dei gratia Lunensis episcopi, atque voluntate Plebaneti quondam Aldebertini, Codargogii quondam Biancheti et Cursi quondam Alberti, consulum castri Sarzane, Attolini quondam Bandini, Guilielmi quondam Testafortis, Borgeseti quondam Hubertini, Bandineti quondam Guilielmi et Gerardetti Muntoni notarii, electorum a consilio ipsius castri, perpetuo valiture, ita videlicet quod nec mutari vel removeri nec addi vel adiungi seu minui non possint, in toto vel parte, sine consensu et voluntate episcopi et sine consensu et voluntate consulum et consiliariorum, qui pro tempore fuerint. Et si quid diminutum, mutatum fuerit vel additum secundum predictum modum, de addito teneantur atque de diminuto absolvantur.

§ Tres consules annis singulis, per VIII dies ante festum sancti Martini, eligantur per illos consules qui tunc fuerint, cum consilio et consensu et voluntate dicti domini episcopi et successorum eius, qui pro tempore fuerint, vel castaldionis eius, si episcopus presens non fuerit. Et tales consules eligantur qui iuramento fidelitatis domino episcopo sint astricti contra omnes homines, et hoc sine fraude. Et electi consules, facto iuramento istius brevis secundum quod inferius continetur, a festo sancti Martini usque ad unum annum dominentur, secundum formam istius brevis. Et nullus eligatur in consulem, qui fuerit consul infra tres annos preteritos.

§ Item nullus eligatur in consulem qui sit pater vel filius, patruus vel avunculus vel nepos, frater, cognatus ex uxore vel sorore, vel consobrinus in secundo gradu vel socer consulum, qui debent eligere cum episcopo pro sequenti anno.

§ Castaldio sit semper quartus consul et dominetur ut unus aliorum consulum et nullum feudum habeat pro consulatu, excepta quarta parte datie et de IIIIor denariis pro lamentatione ut unus aliorum consulum, ita tamen quod, si non fuerit ipse castaldio castellanus suprascripti castri, non sit consul, vacante sede episcopali. Et quandocumque intraverit vel mutatus fuerit castaldio, iuret pro toto tempore sui castaldionatus, sicut iuraverint consules suprascripti, ad istud breve.

§ Veteres consules et castaldio eligant quindecim consiliarios, qui per totum annum debeant esse consiliarii suprascripti castri cum novis consulibus electis, ut dictum est supra. Et mutentur consiliarii anno quolibet, sicut melius videbitur veteribus consulibus et castaldioni, in eorum arbitrio.

§ Iuramentum autem consulum hoc erit: iurabunt enim bona fide, sine fraude, ad honorem Dei et Domini Ihesu Christi et gloriose matris eius Virginis Marie, sancti Martini et omnium sanctorum, et ad honorem suprascripti venerabilis patris domini Guilielmi, Lunensis episcopi, et successorum eius, tam nominicetam nominice: così nel testo., quod ab hac festivitate sancti Martini usque ad aliam festivitatem eiusdem confessoris, revoluto anno, regent consulatum castri Sarzane ad salvamentum hominum eiusdem castri et curtis qui sub nostro consulatu consistunt, secundum quod melius cognoverint, dominante Deo, sine fraude atque secundum has constitutiones. Et quod eligent consiliarios meliores et utiliores quos cognoverint pro ipso episcopo et commune suprascripti castri, secundum predictum modum. Et facient de lamentatiis, que ad eos devenerint, iusticiam, ita parvo sicut magnoita parvo sicut magn: così nel testo., absque personarum acceptione. Et quod non recipient aliquod precium vel aliquid loco precii pro aliqua causa que vertatur coram ipsis, excepta datia, videlicet uno denario de quolibet soldo ab eo qui perdet causam tantum et IIIIor denariis pro reclamo: et ipsi IIIIor denarii et datia non accipiantur nisi post litem contestatemcontestatem: così nel testo per contestatam per negationem. Passim, ante litem contestatam et post sententiam, liceat cuilibet appellare atque consules, quocumque modo fuerit appellatio, non se intromittant; set, a lite contestata usque ad sententiam latam, nulli liceat appellare. Et quod eligent consules omni anno per VIII dies antequam exeant, secundum modum superius denotatum. Et quod accipient banna inferius denotata et non restituent, et medietatem assignabunt curie et aliam medietatem communi vel sibi retinebunt pro communi. Et teneantur facere banniri per totum castrum quolibet mense quod, si quis voluerit dicere et probare quod consules iniuste abstulerint sibi pignus, per mensem sequentem debeat id probare coram episcopo, si presens fuerit, vel coram castaldione, si fuerit absens episcopus; et si infra mensem hoc non probaverit, non audiatur postea, set solvatsolvat: segue depennato con inchiostro rosso pignus bannum pro quo pignus fuerit ablatum.

§ Iurabunt consiliarii consulere consulibus; de hiis, de quibus ab eis fuerint requisiti, dare rectum consilium, sicut melius cognoverint, ad honorem et salvamentum suprascripti domini episcopi et hominum dicti castri.

§ Consules veteres, per IIIIor dies ante festum sancti Martini, teneantur facere parlamentum et publicent consules in communi qui electi fuerint secundum predictum modum atque precipiant per sacramentum ut omnes iurent sequimentum omnium consulum, de quibus dictum est supra in precedentibus capitulis.

§ Banna sunt hec:

§ Quicumque fecerit excogitatum homicidium de aliqua persona suprascripti castri sit perpetuo banno subpositus, de quo non possit exire nisi concordaverit cum heredibus vel proximis propinquis defuncti et cum episcopo, qui pro tempore fuerit, atque preterea nisi solverit soldos C imperialium, quorum medietas erit domini episcopi et alia medietas consulum vel communis. Item totum mobile confiscetur et per medium dividatur inter dominum episcopum et consules vel commune. Et melior domus, quam habuerit in castro, funditus eradicetur, excepto muro castellano, et lignamen et copertura extra castrum comburantur. Et hec omnia fiant, non obstante aliquo debito dotis vel alterius cuiuslibet obligationis. Item uxor eius et filii non habitent infra castrum predictum, nisi prius fuerit pax et concordia homicidii suprascripti. Si alias de aliqua persona suprascripti castri fieret homicidium non excogitatum, puniatur arbitrio domini episcopi et consulum, qui pro tempore fuerint.

§ Item si aliquis fecerit vel facere fecerit excogitatum incendium alicuius domus vel capanne alicuius castellani suprascripti castri, emendet dampnum ad deffensionem prestiti iuramenti eius cui factum fuerit incendium, et perdat soldos XL imperialium pro banno. Et si non habuerit unde dampnum emendet et solvat penam, sit in banno, sicut homicida, quousque satisfecerit de dampno et pena.

§ Traditores domini episcopi et loci puniantur secundum leges.

§ Quicumque fecerit nocte furtum ad valorem sex imperialium vel ultra, furtum emendet in quadruplumquadruplum: qua aggiunto in sopralinea., et perdat soldos X imperialium pro banno. Si in die fecerit furtum, emendet in duplum furtum, et perdat soldos V imperialiumsoldos V imperialium: nel testo soldos imperialium V con segno di richiamo per invertire l’ordine delle parole. pro banno. Si autem valuerit furtum infra sex imperialium, perdat soldos II imperialium pro banno, et emendet furtum de nocte in quadruplum et de die in duplum.

§ Quilibet iuratus teneatur iuramento manifestare furem, si viderit vel invenerit; et si non manifestaverit et fuerit inde convictus, puniatur ut latro.

§ Quicumque non obedierit mandato consulum vel eorum nuncii, quando factum ei fuerit sub debito iuramenti, perdat soldos V imperialium atque iterato reficiat iuramentum.

§ Item quicumque percusserit aliquem excogitate, ita quod ex percussione illa perdat membra magna corpulentia, id est manum vel pedem vel decoredecore: così nel testo, forse errore per aurem vel oculum vel nasum, perdat soldos XL imperialium pro banno; si vero os ex percussione fregerit vel cassale vulnus fecerit, perdat soldos XX imperialium pro banno. Si alias excogitate vulneraverit aliquo genere armorum et ex illo vulnere percussus perdiderit operas quas facere non possit, perdat soldos V imperialium pro banno, atque si alias fecerit perdat soldos III imperialium pro banno. Si vero fecerit lividum, perdat soldos II imperialium pro banno; si aliter percusserit excogitate, non faciendo lividum vel sanguinem, perdat soldos II imperialium pro banno. Preter hec banna suprascripta, quicumque fecerit excogitate suprascriptas percussiones emendet operas percusso, solvat medicaturam et iniuriam emendet ad estimationem domini episcopi et consulum, qui pro tempore erunt.

§ Quicumque fecerit assaltum ad domum alicuius cum armis, capitaneus soldos X, et sequentes cum armis et sine armis pro ipso malo faciendo soldos III imperialium pro bannoQuicumque ... banno: alla frase manca un predicato verbale come perdat o solvat..

§ Quicumque arma excogitate acceperit contra iuratum vel iuratos suos pro malo faciendo perdat soldos II imperialium pro banno.

§ Item quicumque excogitatum assaltum fecerit contra iuratum vel iuratos suos perdat II imperialium pro banno.

§ Quicumque improperaverit alicui suo iurato vel iuratis homicidium, unde pax fuerit vel pacem homicidii, perdat soldos V imperialium pro banno; qui de alio malo improperavit perdat soldum I pro banno.

§ Quicumque percusserit excogitate alicuius uxorem, absque sanguine vel livido, perdat soldos V imperialium pro banno; si fecerit sanguinem vel lividum, puniatur ut supra de omnibus percussionibus dictum est, preter suprascriptos soldos V.

§ Quicumque vel quecumque dixerit alicui: cucurbita vel spernitus, perdat imperialium XII.

§ Quicumque vel quecumque dixerit alicui mulieri maritatePotrebbe mancare l’indicazione dell’ingiuria, ma si può anche intendere il termine maritate come imperativo. vel consimile verbum iniuriosum perdat denarios imperialium XII.

§ Quicumque vel quecumque excogitatum vastum fecerit, de die vel de nocte, a sex denariis infra vel ultra puniatur ut fur, et quicumque viderit vastantem et non manifestaverit, et inde convictus fuerit, puniatur ut latro, sicut determinatum est supra.

§ Quicumque traxerit aliquem de tenuta rei immobilis et contempserit coram consulibus, dicens ad se pertinere, soldos V perdat pro banno, in clam vel precario.

§ Quicumque habet facere murum castellanum et non fecerit unum pontem per annum, infra mensem septembris, perdat soldos V imperialium pro banno; et si fecerit duos pontes vel plures uno anno, non cadat in bannum sequentis vel sequentium annorum secundum numerum factorum pontium muri faciendi et facti.

§ Consules teneantur iuramento suo facere solvi per unumquemque fumum suorum iuratorum capellano sancti Martini de suprascripto castro unam minam boni, mundi et sicci frumenti infra mensem septembris, annis singulis, eodem capellano mittente ad domum singulorum pro ipso frumento, exceptis omnibus consulibus et duobus nunciis Communis, qui non debeant illud solvere.

§ Si autem consules vel eorum aliquis incurrerint excogitate maleficia suprascripta, puniantur ut supra.

§ Si autem minores XII annorum incurrerint excogitate maleficia suprascripta, puniantur arbitrio episcopi et consulum.

§ Si autem pauperes incurrerint ipsa maleficia excogitate et non habuerint unde solvant dicta banna, puniantur extraordinarie arbitrio episcopi et consulum, exceptis homicidiihomicidiis: così nel testo, incendiariis et traditoribus, super quorum pena non habeatur remedium, preter quod superius est notatum.

§ Si quis incurrerit aliquod maleficium, quod in hoc breve non sit scriptum, puniatur arbitrio domini episcopi et consulum.

§ Quicumque perdiderit vel fraudem commiserit in perdendo statutum istud, perdat soldos XX pro banno, et breve reficiat suis expensis.

§ Super omnibus iniuriis et dampnis suprascriptis, si querimonia delata fuerit ad dominum episcopum vel eius vicarium, ipse puniat secundum suprascripta statuta; et si delata fuerit apud consules, puniant secundum suprascripta statuta, nisi per appellationem ad episcopum devenerint, ita tamen quod si episcopus punierit, consules non puniant, atque si consules punierint, non puniat episcopus.

§ Medietas omnium suprascriptorum bannorum sit domini episcopi et alia medietas sit consulum vel communis; preterea medietas omnium bonorum, que consules habuerint preter hec et sine scriptis, sit episcopi et alia medietas consulum vel communis.

§ Quicumque advena obierit in suprascripto castro vel eius districtu sine legitimis heredibus et ab intestato, eius mobilia dividantur per medium inter episcopum et commune vel consules; si autem fecerit testamentum, teneatur iudicare denarios XII episcopo et totidem consulibus vel communi et eius teneat testamentum.

§ Consul teneatur precipere ei qui confessus fuerit in iure debitum ut infra XV dies illud solvat et, si non solverit et querimonia relata fuerit consuli, faciat pro banno dari de quolibet soldo denarius I atque, quamdiu steterit ad solvendum, in qualibet octava solvat eodem modo de quolibet soldo denarium I, ita tamen quod, si creditor prorogaverit terminum, inde non cadant in bannum; consul tamen terminum prorogare tertium non possit.

§ Si dominus domus non venerit ad parlamentum quando sonaverit, perdat denarios IIII pro banno, nisi steterit parabola consulum.

§ Si consiliarius non venerit ad consilium quando sonaverit, perdat denarios sex, nisi steterit parabola consulum.

§ Quicumque non redierit ad castrum vel ad rumorem traxerit quando sonaverit ad sturmum, perdat soldos II, et si traxerit ad rumorem et erit discordia inter iuratos, teneatur bona fide partiri discordes et non accipere partem quod, si partem acceperit vel non diviserit, perdat soldos II; si autem fuerit discordia inter iuratos et alios, teneatur adiuvare iuratos, ita quod non possit habere iniuriam bona fide, et si non adiuveritadiuverit: nel testo adiuvaverit con va depennato ed espunto., perdat soldos II pro banno.

§ Quicumque intra castrum fuerit et audierit tintinnabulum pro mortuis pulsare, teneatur ire ad locum ubi fuerit corpus defuncti et ire cum ipso defuncto ad sepeliendum; atque, si non iverit, perdat denarios IIII, nisi steterit parabola consulum.

§ Nullus faciat iuramentum compagnie, nisi fuerit de mercadancia, nec iuram nec obligationem iure, preter iuramentum communis, atque quicumque fecerit perdat soldos XX, capitaneus et ceteri perdant soldos XI et iura destruantur.

§ Nullus dominus vel domina intret in ortum alterius pro dampno faciendo; atque, si intraverit, perdat soldum I, et alia familia perdat denarios sex et emendet dampnum, ut de furto superius dictum est.

§ Nullus deportet ultra sex cervatinas et, si aportaverit, perdat denarios VI, excepto quando ligantur vinee, et tunc non portet nisi proprias.

§ Quicumque inciderit remondantosremondantos: così nel testo. malo modo, nisi faceret retortas ad boves vel vernale, perdat denarios VI pro banno.

§ Si ficus vel alia arbor pependerit super terrenum alterius, ille cuius erit terra super qua pependerit colligatur de sua terra quod poterit et sit suum quod collegerit; si vero per debatituram ceciderint fructus in alterius terrenum, dividantur per medium inter eum cuius est arbor et terrenum in quo ceciderint; et si per ventum vel per maturitatem ceciderint in terrenum alterius, sint eius in cuius terra ceciderint.

§ Nemo de suprascripto castro, qui accusatus fuerit de dictis offensionibus, possit appellare ad episcopum, nisi prius dederit pignora vel cautiones fecerit coram consulibus de dictis bannis, salvo iudicio eorumdem episcopum. In aliis autem et super aliis mandatis que non sunt in hoc breve expressa, si consules fecerint seu preceperint alicui et visum fuerit quod gravetur, liceat cuilibet appellare et consules ab appellatione facta non contra procedant, excepto quod si per sacramentum preceperint, teneanturteneantur: così nel testo per teneatur dare pignus soldorum V ille qui appellaverit et iudicium appellationis salvum sit domino episcopo suprascripto.

§ Nullus ponat linum ad macerandum in rivo Pucio, a via de Fracta supra in aliquo loco rivi; et quicumque posuerit perdat denarios XII pro banno et non teneat ultra et, si tenuerit, per quemlibet diem quo tenuerit perdat denarios sex.

§ Teneantur etiam consules iuramento hoc anno fundamentum facere porte in monte Iudicis et murare hinc inde per brachia IIIIor murum ad unum pontem super terram atque bonum murum ad calcinam factum, et donec compleatur opus fiat unus pons boni muri annis singulis.

§ Nullum aliud statutum fiat preter communem voluntatem domini episcopi, consulum et consilii dicti loci.

<§> Confirmatum est et approbatum istud breve per omnes consiliarios dicti castri XII kalendas decembris, in palatio castri Sarzane, presentibus Salamoncello Baratella, Rolando Vago de Luca, Hugolino Philippi et multis aliis.

§ Eodem anno et indictione, in camera suprascripti episcopi apud suprascriptum castrum, X kalendas aprilis, coram Bonafesta quondam Durantis et Iacopino Talliavacha notario, decretio eodemdecretio eodem: lettura incerta. suprascriptorum quorumdam capitulorum et additum hoc factum de voluntate et consensu suprascripti episcopi et consulum et consilii dicti loci.

§ Quando pulsaverint tintinnabula pro mortuis, si fuerit mortuus in Gropario, vadant tantum illi de Gropario cum eo ad sepeliendum; si fuerit de Miro, vadant illi de Miro; si in Monte, vadant illi de Monte; et, si alii voluerint ire, vadant ad voluntatem suam. Item consules, elapsis XV diebus, super debito confesso in iure dominiidominii: inchiostro sbiadito. eis precipiant per iuramentum debenti ut ab inde ad octo dies id solvat. Item cuilibet de castro incidenti ficum suam liceat, quandocumque inciderit, proprias deportare cervatinas. Item nullus faciat fossatum in aliquo ponte Parola illeggibile a causa dell’inchiostro sbiadito. tocius castri iuxta viam per quod via possit corrui; et, si fecerit, perdat soldos III et infra duos dies repleat ipsum fossatum et viam reficiat.

Item nullus faciat stallam vel aliud excogitatum impedimentum in viis tocius districtus suprascripti castri atque, si fecerit, perdat denarios XII; verumptamen tempore messis, quando in estate tondetur triticum, ordeum atque similia, a kalendis iulii usque ad kalendas septembris liceat hiis, qui habent aras et capannas iuxta vias, propter necessitatem deicere paleas et ruscum in viam, ita tamen quod infra dictos duos menses paleam, ruscum et letamen de via removeant et deportent; et si non fecerint et si dimiserint, perdant denarios XII.

Ego Gerardetus, qui nominor Montonus, palatii sacri notarius, hiis omnibus interfui et rogatus duo instrumenta uno tenore scripsi, de voluntate et mandato domini episcopi, consulum et consilii predictorumItem nullus-consilii predictorum: scritto nel margine inferiore di c. CCVIIIIv. con segno di richiamo in inchiostro rosso..

AMBROSI 1992: A.C. Ambrosi, Sulla via dei pellegrini in Lunigiana e sul porto di s. Maurizio, in Il pellegrinaggio medievale per Roma e Santiago de Compostela. Itinerari in Val di Magra, Aulla, pp. 33–67. AMBROSI BERTOZZI MANFREDI 1989: A.C. Ambrosi, M. Bertozzi e G. Manfredi, Massa Carrara. Pievi e territorio della Provincia Pisa 1989. Annales Placentini Gibellini,in Monumenta Germaniae Historica. Scriptores, XVIII, Hannover 1863, pp. 457-581 ASFi, Diplomatico Malaspina, Spoglio 100. Copia della pianta dei confini fra il Serenissimo Senato di Genova e l'Illustrissimo Signor Marchese di Fosdinovo data in Camera l'anno 1587 (ca. 1625), Archivio di Stato di Genova, Raccolta dei Tipi, disegni e mappe, Fondi cartografici originari, Mappe e tipi della Repubblica di Genova, Miscellanea di carte non riconducibili all'ordinamento originario, n. 33. Archivio di Stato di Lucca, San Frediano. Archivio di Stato di Lucca, Diplomatico Arnolfini. BALDASSARRI ANDREAZZOLI 2005: M. Baldassarri – F. Andreazzoli, Per l’archeologia dell’Abbazia di San Venanzio di Ceparana: dalla prima analisi ad un progetto per il futuro, in «Giornale Storico della Lunigiana», LVI, pp. 233–254. BALDASSARRI ANDREAZZOLI 2007: M. Baldassarri – F. Andreazzoli, Fosdinovo (MS). Per la Carta Archeologica comunale: le ricognizioni di superficie 2005-2006, in «Notiziario della Soprintendenza per i Beni Archeologici della Toscana, 2» (2006), pp. 6–12. BALUZE 1761: É. Baluze, Stephani Baluzii ... Miscellanea novo ordine digesta et non paucis ineditis monumentis opportunisque animadversionibus aucta. Opera ac studio Joannis Dominici Mansi, 4 vols., Apud V. Junctinium 1761-1764 BASSI 1927: S. Bassi, Il castello e l’abbazia dell’Aulla nella storia della Lunigiana, Aulla. BERNOLDUS: Bernoldi, Chronicon, in Monumenta Germaniae Historica Scriptores, V, ed. G. H. Pertz, Hannoverae, 1844, pp. 385–467. BERTOZZI 1989: M. Bertozzi, Pieve di s. Andrea Apostolo di Carrara, in Massa Carrara. Pievi e territorio della Provincia, a cura di A. C. Ambrosi, M. Bertozzi e G. Manfredi, Pisa, pp. 43–66. BÖHMER 1931: J.F. Böhmer, Regesta chronologico-diplomatica regum atque imperatorum Romanorum inde a Conrado I. usque ad Henricum VII. Die Urkunden der römischen Könige und Kaiser von Conrad I. bis Heinrich VII. (911 - 1313) in kurzen Auszügen mit Nachweisung der Bücher, wo solche abgedruckt sind, Frankfurt a. M. BONATTI 1984: F. Bonatti (a cura di), Ceparana storia e tradizioni, Pisa 1984. BONATTI 1986: F. Bonatti, Vicende storiche dell’abbazia di San Venanzio di Ceparana nel secolo XV, in Società civile e società religiosa in Lunigiana e nel vicino Appennino dal IX al XV secolo, Atti del Convegno (Aulla 1984), Aulla, pp. 47-60. BONATTI RATTI 1991: F. Bonatti e M. Ratti, Sarzana, Genova BROOK PAVONI1984: L.L. Brook e R. Pavoni, Tavola XXVI. Obertenghi di Massa e Parodi, in Genealogie medievali di Sardegna, Cagliari-Sassari. BUSELLI 1972: F. Buselli, S. Andrea Apostolo duomo di Carrara, Genova. CALLERI 1997: M. Calleri (a cura di), Le carte del monastero di San Siro di Genova (952 - 1224), Genova. CALLERI 2003, Calleri M. (a cura di), Codice diplomatico del monastero di Santo Stefano di Genova (965-1200), Genova. CAPPELLI 1988: A. Cappelli, Cronologia, cronografia e calendario perpetuo dal principio dell'era cristiana ai nostri giorni, 6a ed., Milano 1988. CASTELMUR 1978: L. de Castelmur, Rodolfo de Castelmur e la Valle Bregaglia: Editto di Federico I Barbarossa del 12 maggio 1179, in "Quaderni grigionitaliani", 47, pp. 7-16. CAVALLI GHERARDI 1975-1976: R. Cavalli Gherardi, L’Abbazia di Ceparana in base alle fonti documentarie,in “Giornale Storico della Lunigiana”, n.s., XXVI-XXVII, 1-4, pp. 230-240. COLOMBINI 2010: G. Colombini, Il primo monastero cistercense della diocesi di Pisa: Santa Croce alla foce dell’Arno e San Bernardo in Carraiola (XIII-XIV secolo), in «Bollettino Storico Pisano», LXXIX (2010), pp. 207–227. CONTI 1960: M.N. Conti, Gli statuti quattrocenteschi di Nicola, in “Memorie dell’Accademia Lunigianese di Scienze e Lettere ‘G. Capellini’”, XXXI, pp. 183–284. CONTI 1976: M.N. Conti, Degli ospedali di Monte Forca e “in capite paludis” in Lunigiana, in "Atti e Memorie della Deputazione di Storia Patria per le Antiche Province Modenesi", s. 10ª, XI, pp. 101–110 CONTI 1978-1988: M.N. Conti (a cura di), Corpus statutorum lunigianensium, 3 voll., La Spezia CONTI 1988: M.N. Conti, Le carte anteriori al 1400 nell’archivio malaspiniano di Caniparola nel repertorio del 1760, Pontremoli. CONTIP 1963: P.M. Conti, Il castrum, il burgus e le due pievi di Sarzana, in "Memorie dell’Accademia Lunigianese di Scienze e Lettere ‘G. Capellini’" , XXXIV, pp. 3–26. CONTIP 1867: P.M. Conti, Luni nell’alto medioevo, Padova COTURRI 1974: E. Coturri, La canonica di S. Frediano a Lucca dalla prima istituzione (metà del sec. XI) alla unione alla congregazione riformata di Fregionaia (1517), pp. 47-80. DADA 2012: M. Dadà,Archeologia dei monasteri in Lunigiana. Documenti e cultura materiale degli enti monastici della diocesi di Luni dalle origini al XII secolo, Pisa 2012. FALCO 1916: G. Falco (a cura di),Le carte del monastero del Tino, I (1050-1220), Pinerolo. FALCO PISTARINO 1955: G. Falco e G. Pistarino, Il cartulario di Giovanni di Giona di Portovenere (sec. XIII), Depultazione Subalpina di Storia Patria, CLXXVII, Torino. FERRARI 1912: M. Ferrari, L'origine di Castelnuovo Magra, Barga. FERRETTO 1901: A. Ferretto, Codice diplomatico delle relazioni tra la Liguria, la Toscana e la Lunigiana ai tempi di Dante, in “Atti della Società Ligure di Storia Patria”, XXXI, fascicoli I e II (1901, 1903). FERRETTO 1909: A. Ferretto, Documenti genovesi di Novi e Valle Scrivia in “Bollettino Storico Bibliografico Subalpino”, LI, LII. L. A. Muratori a cura di), Guido Da Vallecchia, ‘Historiae Pisanae fragmenta’, in Rerum italicarum Scriptores, XXIV, Mediolani 1738, coll.*** FORMENTINI 1922: U. Formentini, Una podesteria consortile nei secoli XII e XIII (Le terre dei Bianchi), in «Giornale Storico della Lunigiana», XII, pp. 195-224. FORMENTINI_1936: U. Formentini, Micaur–a (Georg.Cyprii 533), in Atti del V Congresso Internazionale di Studi Bizantini, Roma pp. 167-175. FORMENTINI_1949: U. Formentini, Le tre pievi del Massese e le origini della città di Massa, in "Atti e Memorie della Deputazione di Storia Patria per le Province Modenesi", s. 8ª, II (1949) FORMENTINI 1951: U. Formentini, Sarzana (dalla pieve alla Polis), in "Giornale Storico della Lunigiana, n.s., II, pp. 1–11. FORMENTINI 1953: U. Formentini, La "plebs civitatis" e il capitolo dei canonici della cattedrale di Luni, in "Giornale Storico della Lunigiana, n.s. IV, pp. 1–9. FORMENTINI 1955: U. Formentini, Aspetti della storia d’Aulla secondo nuove indagini archeologiche, linguistiche e storico-politiche, in "Giornale Storico della Lunigiana", n.s. VI, pp. 109-*** FORMENTINI 1970: U. Formentini, La pieve di Soliera, in «Giornale Storico della Lunigiana e del territorio lucense», n.s., XXI, pp. 5–19 (postumo). FRANCHI LALLAI 2000: G. Franchi e M. Lallai, Da Luni a Massa Carrara - Pontremoli. Il divenire di una diocesi fra Toscana e Liguria dal IV al XXI secolo , 3 voll., Modena-Massa. FREGGIA 1989: E. Freggia (a cura di),I documenti dell’Archivio Capitolare di Sarzana dal 1095 al 1776, La Spezia. GARZELLA 1991: G. Garzella, Pisa com’era. Topografia e insediamento dall’impianto tardoantico alla città murata del secolo XII, Napoli 1991 GENTILI 2000: E. Gentili, Falcinello. Origini, sviluppo e decadenza di un piccolo comune della Lunigiana, Agorà. HPM CHARTARUM: Historiae Patriae Monumenta, Chartarum, Torino 1853. HÜBNER 1893: R. Hübner, Gerichtsurkunden der fränkischen Zeit. 2., in «Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte: Germanistische Abteilung», 14, Deskriptoren: Italien, Frühmittelalter, Hochmittelalter, Urkunden und Regesten. LEVEROTTI 1974: F. Leverotti, L’estimo di Massa Lunense (1398-1401), tesi di laurea, Università degli Studi di Pisa, Dipartimento di Medievistica, a.a. 1973-1974. LEVEROTTI 1982: F. Leverotti, Massa di Lunigiana alla fine del Trecento. Ambiente, insediamenti, paesaggio, Pisa 1982 LIBRI_IURIUM: I libri Iurium della Repubblica di Genova. 1. Antonella Rovere and Dino Puncuh (eds.), I libri Iurium della Repubblica di Genova. Introduzione, (Roma, 1992). I.1. Antonella Rovere, I libri Iurium della Repubblica di Genova, (Ministero per i beni culturali e ambientali - Ufficio centrale per i beni archivistici: Roma, 1992) I.2 Dino Puncuh (ed.), I libri iurium della Repubblica di Genova, (Genova, 1996), I-2. I.4 Sabina Dellacasa (ed.), I libri Iurium della Repubblica di Genova, (Ministero per i beni culturali e ambientali - Ufficio centrale per i beni archivistici: Roma, 1998) I.3 Dino Puncuh (ed.), I libri iurium della Repubblica di Genova, (Genova, 1998), I-3. I.5 Elisabetta Madia (ed.), I libri Iurium della Repubblica di Genova, (Ministero per i beni culturali e ambientali - Ufficio centrale per i beni archivistici: Roma, 1999), I-5. I.6 Maria Bibolini (ed.), I libri Iurium della Repubblica di Genova, (Ministero per i beni culturali e ambientali - Ufficio centrale per i beni archivistici: Roma, 2000). LÜNIG 1725: J.C. Lünig (a cura di), Codex Italiae Diplomaticus, Francoforte - Lipsia. LUPO GENTILE 1910: M. Lupo Gentile, Le origini del comune di Carrara, in «Giornale storico della Lunigiana», 11. LUPO GENTILE 1912M. Lupo Gentile, Il regesto del codice Pelavicino, in «Atti della Società Ligure di Storia Patria», XLIV. LUSUARDI SIENA 2003: S. Lusuardi Siena, Gli scavi nella Cattedrale di Luni nel quadro della topografa cittadina tra tarda antichità e medioevo, in Roma e la Liguria marittima: secoli IV-X. La capitale cristiana e una regione di confine , Genova - Bordighera, pp. 195–202. MANFREDI 1989: G. Manfredi, Pieve di Soliera, in Massa Carrara. Pievi e territorio della Provincia, a cura di A.C. Ambrosi, M. Bertozzi e G. Manfredi, Pisa, p. 135 e ss. MANSI BARSOCCHINI 1836: G.D. Mansi e D. Barsocchini, Diario sacro delle chiese di Lucca di mons. Giovan Domenico Mansi, accomodato all’uso dei tempi presenti ed accresciuto di molte notizie del nostro paese dall’ab. D. Barsocchini, Firenze. MAZZINI 1909: U. Mazzini, Il monastero di Santa Croce del Corvo, in Dante e la Lunigiana. Nel sesto centenario della venuta del Poeta in Val di Magra MCCVI-MDCCCCVI, a cura di U. Mazzini, Milano, pp. 208–231. MAZZINI1914: U. Mazzini, Correzioni critiche di alcune date del Regesto del Codice Pelavicino, Genova. MGH DD FI: >Die Urkunden Friedrichs I (Friderici I diplomata) 1181-1190 , eds. H. Appelt, Hannover 1975-1990 MGH DD HIII: Die Urkunden Heinrichs III (Heinrici III. Diplomata), eds. Harry Bresslau e Paul Fridolin Kehr, in Monumenta Germaniae Historica. Diplomata, V, Berlin 1931. Constitutiones et acta publica imperatorum et regum inde ab a. MCCXCVIII usque ad a. MCCCXIII (1298-1313), ed. J. Schwalm, 2 vols, Hannoverae, Lipsiae, 1906-1908. Ex gestis Henrici II. et Ricardi I., ed. F. Liebermann, in Monumenta Germaniae Historica. Scriptores, XXVII, Hannoverae 1885, pp. 81–132. MONTORZI 1991: M. Montorzi, Diritto feudale nel basso medioevo, Torino. MURATORI 1738: L. A. Muratori, Antiquitates Italicae medi aevii, Mediolani, 1738-1742. MURATORI 1773: L. A. Muratori, Delle antichità estensi, Modena 1773-1780. MUSSI 1946: L. Mussi, L’abbazia benedettina di S. Caprasio di Aulla , Aulla. NERI 1882: A. Neri, La cucina del vescovo di Luni, in «Giornale ligustico di archeologia, storia e letteratura», IX, pp. 161–169. NOBILI 1985: M. Nobili, L'abbazia di Polirone e le famiglie signorili lunigianesi, in L'Italia nel quadro della espansione europea del monachesimo cluniacense. Atti del convegno internazionale di storia medievale (Pescia, 26-28 novembre 1981), Cesena, pp. 173-186; ora anche in NOBILI 2006, pp. 385-407. NOBILI 1987: M. Nobili, Signorie e comunità nella Lunigiana orientale fra XII e XIII secolo, in Alle origini della Lunigiana moderna. Settimo centenario della redazione del Codice Pelavicino (1287-1987). Atti del convegno, La Spezia 1990, pp. 63-90 - numero monografico di «Memorie dell'Accademia di Scienze e Lettere 'G. Capellini'», LVII-LVIII (1987-88); ora anche in NOBILI 2006, pp. ***. NOBILI 1992:M. Nobili, I signori di Buggiano in Lunigiana, in Signori e feudatari nella Valdinievole dal X al XII secolo. Atti del convegno, Buggiano, pp. 133–155, ora anche in NOBILI 2006, pp. ***. NOBILI 1997:M. Nobili, Le signorie territoriali degli Obertenghi in Lunigiana, in La signoria rurale nel medioevo italiano, I, a cura di A. Spicciani e C. Violante, Pisa, pp. 19-37; ora anche in NOBILI 2006, pp. ***. NOBILI 2001: M. Nobili, Il termine capitanei in due documenti lunigianesi degli inizi dei secoli XII e XIII, in La vassallità maggiore nel Regno Italico: l'ordo feudale dei capitanei (secoli XI-XII). Atti del convegno, a cura di A. Castagnetti, Verona, pp. 285-299; ora anche in NOBILI 2006, pp. ***. NOBILI 2005: M. Nobili, Le 'malae consuetudines' in Lunigiana: il documento del vescovo Eriberto per gli 'homines' di Trebbiano del 4 novembre 1039, in «Memorie dell’Accademia Lunigianese di Scienze e Lettere 'G. Capellini'», LXXV, 129-138. NOBILI 2006: M. Nobili, Gli Obertenghi e altri saggi, Spoleto. NOBILI 2009: M. Nobili, La liberazione di un gruppo di rustici della Chiesa di Luni a Carrara alla metà del Duecento, in «Atti e memorie della Deputazione di Storia Patria per le Antiche Provincie Modenesi», ser. 11, 31, pp. 31-42. NOCCHI FORZANI 1970: B. Nocchi Forzani, Il borgo scomparso di Volpiglione, in «Giornale Storico della Lunigiana e del territorio lucense», XXI, pp. 166–170. PAVONI1987: R. Pavoni, La signoria del vescovo di Luni, in «Memorie dell’Accademia Lunigianese di Scienze e Lettere ‘G. Capellini’», LVII–LVIII (1987-1988), pp. 29–59. PAVONI 1999: R. Pavoni, Ameglia: i vescovi di Luni, i vicedomini, i Doria e il Comune di Genova, in Ameglia e il suo territorio nel Medioevo. Atti della giornata di studio, numero monografico del «Giornale storico della Lunigiana e del territorio lucense», n.s., XLIII-XLV (1992-1994), La Spezia, pp. 9-170. PENNOTTO 1623: G. Pennotto, Historia tripartita sacri ordini Clericorum Canonicorum, Romae. PIEROTTI 1972: P. Pierotti, Urbanistica: storia e prassi, Firenze PISTARINO 1942: G. Pistarino, Un crittogramma nel Codice Pelavicino dell’Archivio Capitolare di Sarzana, in «Giornale Storico e Letterario della Liguria», XVIII-3/4, pp. 186-187. PISTARINO 1944: G. Pistarino, Le carte del monastero di San Venerio del Tino relative alla Corsica (1080-1500), Deputazione Subalpina di Storia Patria, CLXX, Torino. PISTARINO 1950: G. Pistarino, Le carte del monastero di San Venanzio di Ceparana (1185-1441), in «Giornale Storico della Lunigiana»”, n. s., I.3/4, luglio-dicembre 1950, pp. 34-37; II.1/2, gennaio-giugno 1951, pp. 12-13; II.3/4, luglio-dicembre 1951, pp. 31-32; III.1/2, gennaio-giugno 1952, pp. 10-11; III.3/4, luglio-dicembre 1952, pp. 24-28; IV.1/2, gennaio-giugno 1953, pp. 9-11; IV.3/4, luglio-dicembre 1953, pp. 29-31 (ediz. separata, La Spezia, 1951). PISTARINO 1953: G. Pistarino, Il crittogramma del Codice Pelavicino, in «Giornale Storico della Lunigiana» n. s., IV.3/4, p. 29. PISTARINO 1955; G. Pistarino, L’ultimo documento di San Caprasio di Aulla, in «Giornale Storico della Lunigiana», n. s., VI.2, pp. 48-50. PISTARINO 1956: G. Pistarino, Il problema del “Liber instrumentorum” di Saladino “de castro Sarzane”, in «Giornale Storico della Lunigiana», n. s., VII.1/1, pp. 42-43. PISTARINO 1957: G. Pistarino, Gli scrittori del Codice Lunense (Pelavicino), in «Bollettino Ligustico», IX, pp. 3-20. PISTARINO_1958a: G. Pistarino, Una fonte medievale falsa e il suo presunto autore: Saladino “de castro Sarzane” e Alfonso Ceccarelli, Università di Genova, Istituto di Storia Medievale e Moderna, Fonti e Studi, II, Genova. PISTARINO 1958b: G. Pistarino, Le carte portoveneresi di Tealdo “de Sigestro” (1258-59), Notai Liguri dei secoli XII e XIII, VII, Genova. PISTARINO 1961a: G. Pistarino, Le pievi della diocesi di Luni, parte I, C.S.L.O., II, Bordighera - La Spezia. PISTARINO 1961b: G. Pistarino, Tre lettere sulle origini di Sarzana, in “Bollettino Ligustico per la Storia e la Cultura Regionale”, XIII.3/4, pp. 169-174. PISTARINO 1963: G. Pistarino, Il Codice Pelavicino, il “Registrum Vetus” e gli antichi statuti di Sarzana e di Sarzanello, in «Giornale Storico della Lunigiana e del Territorio Lucense», n. s., XIV.1/4,1963, pp. 81-91. PISTARINO 1965: G. Pistarino, Il “Registrum Vetus” del Comune di Sarzana, Università di Genova, Istituto di Paleografia e Storia Medievale, Istituto di Storia Moderna e Contemporanea, Fonti e Studi, VIII, Sarzana. PISTARINO1983: G. Pistarino, Insediamenti medievali in Lunigiana : il monastero di Aulla, in Studi dedicati a Carmelo Trasselli, Messina, pp. 517–532. PISTARINO 1986: G. Pistarino, Medioevo ad Aulla , in Società civile e società religiosa in Lunigiana e nel vicino Appennino dal IX al XV secolo. Atti del convegno, Sarzana, pp. 93–132. PISTARINO 1990: G. Pistarino, Per una nuova edizione del Codice Pelavicino, in Alle origini della Lunigiana moderna. Settimo centenario della redazione del Codice Pelavicino (1287-1987). Atti del convegno, La Spezia, pp. 9-18. PODESTÀ 1895: L. Podestà, I vescovi di Luni dall'anno 895 al 1289. Studi sul Codice Pelavicino nell'Archivio Capitolare di Sarzana, in «Atti e Memorie della Reale Deputazione di Storia Patria per le Province Modenesi», s. 6,, pp. *** POGGI 1957: A.G. Poggi, Le terre di San Leonardo “de Frigido” , in "Giornale Storico della Lunigiana", n.s. VIII (1957). POLONIO 1979:V. Polonio, Bolano.SanVenanziodiCeparana, in Liguria monastica. Italia benedettina II, Cesena, p. 54. REPETTI 1846: E. Repetti, Dizionario geografico, fisico, storico della Toscana contenente la descrizione di tutti i luoghi del Granducato di Lucca, Garfagnana e Lunigiana, Firenze 1833-1846. Regesta Imperii, V. Die Regesten des Kaiserreiches, ed. Johann Friedrich Böhmer, J. Ficker e E. Winkelmann, Innsbruck, 1881-1882. RICCIG 1986: G. Ricci, I possessi dell’abbazia di S. Caprasio dell’Aulla , in Società civile e società religiosa in Lunigiana e nel vicino Appennino dal IX al XV secolo. Atti del convegno, Sarzana, pp. 183-190. G. Ricci, Aulla e il suo territorio attraverso secoli. I: dalla preistoria al Quattrocento, Aulla 1989). RICCIG 1989: G. Ricci, Nuove fonti per la storia ecclesiastica della Lunigiana. Un registro della Pieve di Soliera, in "Giornale Storico della Lunigiana e del territorio lucense", n.s. XL, pp. 51–58. RICCI 2012: R. Ricci, Medioevo senza città: la società medievale carrarese (secoli XII-XIII), Carrara. SALVATORI 2007: E. Salvatori, Poteri locali e popolamento in Lunigiana tra XII e XIII secolo, in Da Luni a Sarzana 1204 - 2004. Ottavo Centenario della Traslazione della Sede Vescovile (Sarzana 30 Settembre - 2 Ottobre 2004), Roma, pp. 255–272. SCHIEFFER 2001: R. Schieffer, Graf Heinrich II. von Diez, in Italia et Germania: Liber Amicorum Arnold Esch, a cura di H. Keller, W. Paravicini e W. Schieder, Walter de Gruyter, pp. 425–438. SCHWARTZ 1913: G. Schwartz, Die Besetzung der Bistümer Reichsitaliens unter den sächsischen und salischen Kaisern mit den Listen der Bischöfe, 951-1122, Leipzig-Berlin. SFORZA 1867: G. Sforza, Memorie storiche di Montignoso, Lucca 1867, ristampa anastatica, Modena. SFORZA 1878: G. Sforza, La stazione romana “ad taberna frigida” e lo spedale di S. Leonardo al Frigido, testo del 1878 presso la Biblioteca Civica della Spezia SFORZA 1890-1891: G. Sforza, Castruccio Castracani degli Antelminelli , in «Atti e memorie delle RR. Deputazioni di Storia Patria per le Provincie Modenesi e Parmensi», serie III, vol. VI, parte II, pp. 300-572. SFORZA 1894: G. Sforza, Enrico, vescovo di Luni, e il Codice Pelavicino dell'Archivio Capitolare di Sarzana, in «Archivio Storico Italiano», s. 5ª, XIII, pp. 81-88. SFORZA 1902: G. Sforza, La vendita di Portovenere a Genova e i primi signori di Vezzano, in «Giornale Storico e Letterario della Liguria», n.s., III (1902), pp. 338–368. STIAFFINI 1983: D. Stiaffini, La chiesa e il monastero di S. Paolo a Ripa d’Arno di Pisa, in «Rivista dell’Istituto Nazionale d’archeologia e storia dell’arte», ser.3,6-7 (1983), pp. 237–284. STUMPF BRENTANO 1865: K.F. Stumpf-Brentano (a cura di), Acta imperii inde ab Heinrico 1. ad Heinricum 6. usque adhuc inedita: Urkunden des Kaiserreichs aus dem 10., 11. und 12. Jahrhundert, erstmals herausgegeben, Innsbruck, 1865-1881. UGHELLI 1644: F. Ughelli, Italia sacra sive de episcopis Italiae et insularum adiacentium rebusque ab iis preclare gestis, I, Roma. UGHELLI 1717: F. Ughelli, Italia sacra sive de episcopis Italiae et insularum adiacentium rebusque ab iis preclare gestis, a cura di N. Coleti, Venezia 1717-1722. VECCHI 1986: E. M. Vecchi, La chiesa di San Venerio in Antoniano, in S. Venerio del Tino: vita religiosa e civile tra isole e terraferma in età medievale. Atti del Convegno, La Spezia-Sarzana, pp. 249–308. VECCHI 2003: E. Vecchi, Contributo all’archeologia cristiana nella diocesi di Luni. Frammenti marmorei di reimpiego a San Venanzio di Ceparana, in «Giornale Storico della Lunigiana», n.s. LIV, pp. 117-160. VECCHI 2011: E. M. Vecchi, «Ad pacem et veram et perpetuam concordiam devenerunt». Il cartulario del notaio Giovanni di Parente di Stupio e l’instrumentum pacis del 1306, in Il nostro Dante, il Dante di tutti. 1306-2006. Atti del convegno, num. monografico del «Giornale Storico della Lunigiana», LIX (2008), Pisa, pp. 69–194. ZOPPI 2008: A. Zoppi, Due documenti inediti per servire alla storia di Nicola di Val di Magra, in «Studi Lunigianesi», XXXVII-XXXIX (2008-2009), pp. 89–96.